Abdullah Cevdet: Kur'an-ı Kapa Kadını Aç

Uğur Dün­dar ve So­ner Yal­çı­n’­ın baş­lat­tı­ğı “i­na­dı­na mi­ni, ina­dı­na de­kol­te” tar­tış­ma­sı se­vi­ye­siz bir kam­pan­ya­ya dö­nüş­tü. Med­ya ve sos­yal mec­ra­lar­da­ki “üs­lup” ise es­ki yıl­la­rın se­vi­ye­siz tar­tış­ma­la­rı­na ben­zi­yor.

AB­DUL­LAH CEV­DET NE DE­MİŞ­Tİ?

Ka­dı­nın gi­yim ku­şa­mı ko­nu­su mo­dern çev­re­ler­de­ki ay­dın­lar­ca hep bir po­le­mik mal­ze­me­si ola­rak kul­la­nıl­dı. Ata­türk Dil Ta­rih Yük­sel Ku­ru­mu Uz­man­la­rın­dan Ab­dül­ka­dir Zor­lu­’nun ku­rum der­gi­si için ka­le­me al­dı­ğı “Türk Mo­dern­leş­me­si Sü­re­cin­de Ser­vet-i Fü­nûn Der­gi­si­nin Gi­yim, Ku­şam, Süs­len­me Kül­tü­rü­nün De­ği­şi­mi­ne Kat­kı­la­rı” baş­lık­lı ma­ka­le­sin­de, Tan­zi­mat, Meş­ru­ti­yet ve Cum­hu­ri­ye­t’­in ilk yıl­la­rın­da ka­dı­nın gi­yim ku­şam ko­nu­su­nun Ba­tı­cı çev­re­ler­ce hep tar­tı­şıl­dı­ğı­nı be­lir­ti­yor. Zor­lu ma­ka­le­sin­de, şu gö­rüş­le­ri di­le ge­ti­ri­yor:

“Ön­ce­lik­le Ba­tı­cı­lar ka­dın­la­rın pe­çe ve çar­şaf giy­me­si­ni, ka­dın­la­rın eği­ti­me ka­tı­la­ma­ma­sı­nı, ça­lış­ma ala­nın­da ve ka­mu­sal alan­da et­kin bir bi­çim­de yer al­ma­ma­sı­nı ola­bil­di­ğin­ce eleş­ti­ri ko­nu­su yap­mış­lar­dır. Ka­dın­lar­la ile il­gi­li baş­lı­ca yar­gı, ‘Türk top­lu­mu­nun ge­ri­li­ği­nin baş­lı­ca ne­de­ni ka­dın­la­rın du­ru­mu­nun aşa­ğı­lı­ğı­dır. Bu­nun so­rum­lu­su da din­dir ve bu­nu de­vam et­ti­ren­ler de din adam­la­rı­dı­r’ şek­lin­de­dir. Ab­dul­lah Cev­det, ‘İc­ti­ha­t’ der­gi­si­ni çı­kar­dı­ğı dö­nem­de Müs­lü­man halk­la­rı­nın kal­kın­ma­sı için ne ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği ko­nu­sun­da an­ket yap­mış, bir Fran­sız ede­bi­yat­çı ne ya­pıl­ma­sı ge­rek­ti­ği­ni şu kı­sa cüm­ley­le açık­la­mış­tır: ‘Ku­r’­an’­ı ka­pa ve ka­dın­la­rı aç’. Ab­dul­lah Cev­det, bu­nu bir slo­gan ha­li­ne ge­ti­re­rek ka­dın ko­nu­sun­da ye­ni ge­liş­me­le­rin ön­cü­sü ol­muş­tur. Ser­vet-i Fü­nûn der­gi­si de, ge­nel an­lam­da ka­dı­nı aç­ma­ya ça­lı­şan bir an­la­yı­şı yay­gın­laş­tı­rır ve ka­dı­nın ge­le­nek­sel ka­pa­lı ko­nak ha­ya­tın­dan dı­şa­rı­ya kent ha­ya­tı­na açıl­ma­sı­nın ön­cü­lü­ğü­nü ya­par. Der­gi­nin mo­da, açık be­den, süs­len­me te­me­lin­de be­den ile kim­lik ara­sın­da ye­ni bir iliş­ki­nin ku­rul­ma­sın­da kat­kı­lar sağ­lar. Bu, ras­yo­nel, bi­rey­sel, he­do­nist ve ki­şi­lik tat­mi­ni­ne yö­ne­lik­tir.”

‘TE­SET­TÜR, İĞ­RENÇ BİR SAR­GI BE­Zİ­Dİ­R’

Cum­hu­ri­ye­t’­in ilk yıl­la­rın­da da ör­tün­me, açık­lık tar­tış­ma­la­rı çer­çe­ve­sin­de çok ağır ifa­de­ler­le te­set­tü­re sal­dı­ran­lar gö­rül­müş­tü. Dr. Ah­met İs­hak De­mi­r’­in “Cum­hu­ri­yet Dö­ne­mi Ay­dın­la­rı­nın İs­lâ­m’­a Ba­kı­şı” isim­li ki­ta­bın­da dev­rin ya­zar ve sa­nat­çı­la­rı­nın İs­lâ­m’­a yö­ne­lik ga­liz ifa­de­le­rin­den ör­nek­le­re yer ve­ril­miş­ti. Bu isim­ler­den bi­ri­si olan Kı­lıç­za­de Hak­kı, dö­ne­min Ak­şam ga­ze­te­sin­de ka­le­me al­dı­ğı kö­şe ya­zı­sın­da, “İs­lâm, bü­tün ge­ri kal­mış­lık­la­rı­mı­zın mü­seb­bi­bi­dir” gö­rü­şü­nü sa­vu­na­rak, ör­tün­me em­ri­ne ağır ifa­de­ler­le sal­dır­mış­tı. Kı­lıç­za­de Hak­kı, “Te­set­tür, top­lum­sal ya­ra­la­rı­mı­zın üze­rin­de­ki iğ­renç bir sar­gı be­zi­dir” di­ye yaz­mış­tı. 

CHP’den “Çarşafla Mücadele Haftası”

Çoğunluk üyelerini CHP’li kadın milletvekillerinin oluşturduğu Mustafa Kemâl Derneği de, valilik ve kaymakamlıkların devlet gücünü kullanarak çarşaf ve ferace giyen kadınlara karşı bir kampanya başlatmıştı. Birkaç yıl devam eden “Çarşafla Mücadele Haftası” etkinliklerinde nahoş olaylar yaşanmıştı. Kanlı 27 Mayıs 1960 darbesinin öncü isimlerinden birisi olan general Refik Tulga, İstanbul Valiliği döneminde bu kampanyaya ön ayak olmuştu. Tulga’nın da hazır bulunduğu bir “çarşaf - manto töreni”nde mekâna zorla getirilen bir hanım çarşafını çıkartmak istemeyince itişip kakışma yaşanmış, olay basına yansımış ve günlerce tartışılmıştı. 

Vahdet