İstiklal Mahkemeleri Belgeleri Yayınlanıyor

Kurulmasının üzerinden geçen 95 yıl sonra, İstiklal Mahkemeleri'ne ait bazı belgeler gün yüzüne çıkarak, kamuoyunun bilgisine sunuldu. Bu belgeler 3 ciltte toplandı. "İstiklal Mahkemeleri" başlıklı birinci cilt 330 sayfadan, "İstanbul İstiklal Mahkemeleri" başlıklı ikinci cilt 286 sayfadan, "Elcezire İstiklal Mahkemesi" başlıklı üçüncü cilt ise 290 sayfadan oluşuyor. 

TBMM Başkanı Cemil Çiçek, bugün düzenlediği basın toplantısında İstiklal Mahkemeleri'nin, bugüne kadar tasnifi yapılan ve elektronik ortama aktarılan belgelerini açıkladı. Belgeler, harici bellekte dağıtıldı.

İstiklal Mahkemeleri'ne ait çevirileri yapılan belgeler 3 ciltte toplandı. "İstiklal Mahkemeleri" başlıklı birinci cilt 330 sayfadan, "İstanbul İstiklal Mahkemeleri" başlıklı ikinci cilt 286 sayfadan, "Elcezire İstiklal Mahkemesi" başlıklı üçüncü cilt ise 290 sayfadan oluşuyor. "Eskişehir İstiklal Mahkemeleri" başlıklı dördüncü cilt ile "Isparta İstiklal Mahkemeleri' başlıklı beşinci cilt basım aşamasında; kalan diğer mahkemelerin tasnifi, indeksi ve elektronik ortama aktarma çalışmaları devam ediyor.    
 
MECLİS'TE SATIŞA SUNULACAK
Meclis'in ambleminin de yer aldığı ciltlerin başlıkları, Türkçe ve Osmanlıca yazıldı. Prestij kitap olarak 2'şer bin adet basılan ciltler Meclis'te satışa sunulacak.

TBMM Kütüphane ve Arşiv Hizmetleri Başkan Yardımcısı Abdulhekim Koçin'in proje koordinatörlüğünde yürütülen çalışmalar sonucunda, İstiklal Mahkemelerine ait 12 mahkemenin, (İstanbul, El-cezire, Eskişehir, Isparta, Amasya, Ankara 1, Ankara 2, Kastamonu, Konya, Pozantı, Şark ve Yozgat mahkemeleri) arşiv belgelerinin envanter çalışmaları tamamlandı. 

Bu çalışma neticesinde tespit edilen 874 klasör, bin 471 dosya, 158 defterin (karar, zimmet,  dosya, esas, varide, sadıra, ilam, eşya-yı cürmiye, arz-ı hal, hesap, kasa, aza intihab, muhabere, şifre, talik) envanteri çıkarıldı. Bunlar arasında yer alan 26 karar defterinin Osmanlı Türkçesin­den bugünün Türkçesine çevirisi ve elektronik ortama aktarılma­sı işlemleri yapıldı.

İstiklal Mahkemelerinden İstanbul, Elcezire, Eskişehir  ve Ispar­ta İstiklal Mahkemelerinin dosya usulü tasnifi yapıldı, elektro­nik ortama aktarılarak indeks çalışmaları tamamlandı. İstanbul, Elcezire, Eskişehir ve Isparta İstiklal Mahkemeleri dosyalarının içeriklerinin kamu­oyu ile paylaşılabilmesi yönünde görüşü sorulan Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu olumlu görüş verdi.

İstiklal Mahkemeleri ne zaman kuruldu?

Birinci ciltte, İstiklal Mahkemeleri'nin kuruluş süreci, nasıl kurulduğu, nasıl çalıştığı ve aldığı kararlar anlatıldı.

Buna göre, İstiklal Mahkemeleri'nin bir kısmı milli mücadele’nin sürdüğü yıllarda, bir kısmı ise Cumhuriyetin ilanından kısa bir süre sonra kuruldu.

TBMM’nin arşivinde bu mahkemelere ait 914 bin sayfa civarında evrak bulunuyor. Kurulan ilk mahkemelerden bugüne kadar 95 yıl geçmesine rağmen çeşitli sebeplerle İstiklal Mahkemelerinin henüz tatmin edici, eksiksiz, güvenilir bir tarihi yazılamadı; arşivde muhafaza edilen söz konusu evrakın analitik tasnifi yapılamadı; indeksi ve istatistikleri çıkarılamadı.

İtilaf devletleriyle imzalanan Mondros Mütarekesiyle birlikte Osmanlı Devleti resmen olmasa da fiilen sona erdi. Bunun üzerine Millî Mücadele’yi başarıya ulaştırmak ve elde kalan toprakları düşman istilasından korumak için 23 Nisan 1920’de TBMM kuruldu. Kurulan Meclis’in en önemli sorunlarında biri askerlikten firar edenler oldu. Otoritenin sarsıldığı, düşman işgallerinin başladığı böyle bir dönemde soygun ve yağmacılık yapan firari askerler memleketteki otoriteye büyük zarar vermeye başladı. TBMM, kuruluşunun hemen sonrasında 29 Nisan 1920’de 2 numaralı Hıyanet-i Vataniye Kanunu’nu çıkarmak suretiyle içerde güvenliği sağlamaya çalıştı. Ancak bu kanunun dört aylık uygulama süresinde beklenen sonuç alınamadı.

Bu konuda kesin bir sonucun alınabilmesi için o günkü şartlarda olağanüstü mahkemelerin varlığına ihtiyaç duyulduğundan, 11 Eylül 1920 tarihinde 21 numaralı Firariler Hakkında Kanun çıkarıldı. Çıkarılan bu kanuna dayanılarak İstiklal Mahkemelerinin kurulmasına, kurulacak olan mahkemelerin firar eden askerlerle ilgilenmesine ve bu konuda verecekleri kararların da temyizinin olmayacağına karar verildi. Bu kanundan bir hafta sonra 18 Eylül 1920’de Heyet-i Vekile’nin verdiği teklifle 14 yerde İstiklal Mahkemesi kurulması istendi ve aynı gün 45 numaralı Meclis Kararı ile Ankara, Eskişehir, Konya, Isparta, Sivas, Kastamonu, Kayseri olmak üzere yedi bölgede İstiklal Mahkemesinin acilen kurulması kararlaştırıldı.

Bu karardan sonra 26 Eylül 1920’de çıkarılan 28 numaralı Kanunla İstiklal Mahkemelerinin yetkileri genişletildi. Bu kararla mahkemelere askerlikten firar suçunun yanısıra, Hıyanet-i Vataniye Kanunu kapsamında bulunan askeri ve siyasi casusluk suçlarına bakma yetkisi de verildi. 

Askerlikten firar, gasp, soygun, iç güvenliği ihlal, bozgunculuk, casusluk davalarına baktı
 
27 Ekim 1920’de ise çıkarılan Meclis tezkeresiyle Kayseri İstiklal Mahkemesinin kurulmasına gerek olmadığına karar verildi. Ancak 9 Kasım 1920’de 68 numaralı Meclis Kararı ile bu mahkemelerin yanında Diyarbekir’de; 15 Kasım 1920’de ise 73 numaralı Meclis Kararı ile Pozantı’da birer İstiklal Mahkemesinin kurulması kararlaştırıldı. Bu dönemde kurulan İstiklal Mahkemeleri, askerlikten firar edenlerle alakalı davalara bakmanın yanısıra gasp, soygun, iç güvenliği ihlal, bozgunculuk, casusluk gibi davalara da baktı.

Ankara İstiklal Mahkemesi bu mahkemelerden farklı olarak gıyaben Sadrazam Damat Ferit Paşa, Rıza Tevfik, Reşat Halis, Çerkes Ethem’in davaları ile Mustafa Sağir ve Yeşil Ordu gibi siyasi ağırlıklı davalara da baktı.

Mahkemelerin dört aylık görevi sonrasında beklenen sonucun alınması üzerine, Ankara İstiklal Mahkemesi hariç, bu dönem İstiklal Mahkemeleri 17 Şubat 1921 tarihli 97 numaralı Meclis kararıyla kapatıldı. Ankara İstiklal Mahkemesi ise 31 Temmuz 1922 tarihine kadar görevine devam etti. Ankara İstiklal Mahkemesi dışındaki mahkemelerin kaldırılmasından sonra firar, casusluk, gasp ve soygunculuğun yeniden arttığı, iç güvenliğin yeniden bozulmaya başladığı gerekçesiyle 23 Temmuz 1921 tarihli 140 numaralı Meclis Kararıyla Konya, Kastamonu ve Samsun’da birer İstiklal Mahkemesinin kurulmasına karar verildi. Daha sonra, 5 Ağustos 1921 tarihinde çıkarılan 144 numaralı Başkumandanlık Kanunu ile Meclis, yetkilerini Mustafa Kemal Paşa’ya devretti ve böylece kurulmuş olan mahkemeler de doğrudan Mustafa Kemal Paşa’ya bağlandı.

Mustafa Kemal Paşa’nın gördüğü lüzum üzerine 8 Eylül 1921 tarihli Başkumandanlık tezkeresiyle Yozgat İstiklal Mahkemesi kuruldu ve Tekalif-i Milliye Emirleri’ni uygulamayanların cezalandırılması konusu da İstiklal Mahkemelerinin görevleri arasına alındı. Buna ilaveten bu tarihten sonra istifa eden İstiklal Mahkemeleri üyelerinin yerine yeni üyelerin atanması da bizzat Başkumandan tarafından yapıldı. Mustafa Kemal Paşa’ya üç ay süre ile verilen Başkumandanlık vazifesi, aralıklarla üç defa uzatıldı; 20 Temmuz 1922’de kabul edilen 245 numaralı Kanunla da süresiz hale getirildi.