İslâm inanç ve amel­le il­gi­li hükümleri, yani ilke, yasa, kanun, emir ve yasakları içerir. İnanç ahkamı, akaid ve kelam ilmi içinde incelenir. Uygulamaya dönük amelî hü­küm­le­r ise fı­kıh kitaplarımız­da üç başlık altında incelenir: “ibâdetler”, “muâmeleler” ve “ukûbât”. Bunları kısaca görmekte, İslam hakkında kapsamlı ve kuşatıcı bir bilgi ve şuur edinme için faydalar vardır.

A-İbâdetler:

Ta­ha­ret, te­yem­müm, mesh, ha­yız, nifas, ne­ca­set­ler, na­maz, zekât, fı­tır sa­da­ka­sı, oruç, itikâf, hac,

B-Muâmeleler:

Alış-ve­riş­ler.

İkâle: Karşılıklı rıza ile akdi bozma.

Ri­ba: Faiz konusu.

Se­lem: Para peşin misli mal veresiye satış        

Sarf: Altın, gümüş ve döviz satışı

Rehin: Borca karşı teminat sayılan para veya eşya

Hacr: Kısıtlılık ve hükümleri.

İk­rar:  İtiraf ve iddiayı kabul etme.

İcâre: Kiralama işlamleri.

Şü­fa: Önalım, öncelikli alımlar.

Şir­ket: İki veya daha fazla kişilerin emek veya sermayelerini birleştirerek kurdukları birlik.

Vekâlet: Hukuken birisini temsil etme ve işlerini yürütme.

Kefâlet: Kefil olma, birisinin borcunu ödemeye güvence ve söz verme.

Ha­va­le: Bir alacağı başkasına devretme

Sulh: Bir ihtilafı tarafların anlaşarak sona erdirmesi.

Hi­be: Karşılıksız bağış.

Vakf: Bir malı Allah için toplum yararına terk ve tahsis etme.

Gasb: Zorla alma ve yağmalama hükümleri.

Vedîa: Emanet bırakılan şey

Âriyet: İğreti verilen

Lakît: Sokağa bırakılmış buluntu çocuk

Lukâta: Buluntu eşya.

Mef­kud: Kayıp kişi

Ölü top­ra­ğın ih­ya­sı:

Me’zun: İzin­li kıl­ma:

Mü­za­raa: Ziraat ortakçılığı

Müsâkat: Bağ-bahçe ortaklığı

Nikâh: Evlenme hükümleri.

Talak: Bo­şan­ma hükümleri.

Ric’a: Boşandığı eşine dönme

İ’lâ: Eşine yaklaşmama yemini

Hul’: Bedel karşılığında boşanma

Zi­har: Eşini bir yakınına benzetme yolu ile haram kılma

Li­an: Zina ithamı ile yeminleşme

Na­fa­ka: Temel ihtiyaçlarını karşıla sorumluluğu.

Hıdâne: Çocuğun bakım ve terbiyesi

İstilâd: Bir erkeğin, eşinden çocuk istemesi, çocuğun nesebinin belirlenmesi

C-Ukûbât:

Ce­za­lar: Kanunları çiğneyenlere verilen ve uygulanan, para vermeden ölüme kadar giden yaptırım.

Di­yet­ler: Öldürme ve yaralamalarda ödenen maddi değer. Kan veya organ bedeli.

Kasâme: Yeminleşme. Katili bilinmeyen bir ölünün bir yerde bulunması halinde o yerde oturan elli erkeğin yemine çekilmesi hükümleri.

Had­ler: Şürb/İçki içene; Kazf/namuslu insana zina iftira edene ; Sir­kat/ hırsızlık yapana verilen belli cezalar.

Av­cı­lık ve hay­van ke­si­mi.

Kur­ban.

Ye­min­ler:

Da­va: Hakkını aramak için devlet mahkemelerine başvurma.

Şe­ha­det: Bir olay hakkında gördüğüne, bildiğine tanıklık yapma.   

Kıs­met: Malların paylaştırılıp bölüştürülmesi.

İk­rah: Birisini istemediği bir işe korkutarak zorlama.

Siyer: Dev­let­ler hu­ku­ku­.

Bu­ğat: Yasal düzene başkaldıranlar.

Hazer ve ibâha: Sakıncalı ve mübah olan şeyler.

Va­si­yet­ler: Ölüme bağlı olarak yapılan tek taraflı işlemler, tasarruflar.

Ferâiz: İslâm mi­ras hu­ku­ku­.

Gü­nü­müz İslâm hu­ku­ku araş­tır­ma­la­rın­da mu­a­me­lat; me­de­ni hu­ku­ku ve borç­lar hu­ku­ku­nu kap­sa­mak­ta­dır. Bun­dan baş­ka ah­kam-ı sul­ta­niy­ye ve­ya si­ya­set-i şe­riy­ye adı ile “ana­ya­sa, ida­re ve kıs­men ce­za hu­ku­ku”; si­yer adı ile de “dev­let­ler umu­mi ve­ya hu­su­si hu­ku­ku” ile il­gi­li hü­küm­ler in­ce­len­mek­te­dir. (*)

Bir başka ifadeyle yukarıda genel kapsamını yaptığımız İslam hukuku, günümüzdeki yaygın kullanımıyla “kamu hukuku, özel ve borçlar hukuku” olarak da işlenebilir. Nitekim Hayrettin Karaman, çağımızda laik hukukla yetişenlerin şeriatı anlamalarına kolaylık sağlaması için, “Mukayeseli İslam Hukuku” isimli eserinde bu yolu takip etmiştir.

Bu kavramlar İslam fıkıh ve hukukunun, bir başka deyişle Şeriatının konu başlıklarıdır. Ne anlama geldiklerini görüldüğü gibi kısaca yazdık, detaylarına girmedik. Çünkü ayrıntılara girmek, kısa bir fıkıh kitabı yazmak demektir. Oysa bizim amacımız bu değildir. Fakat bu vesile ile tahdis-i nimet kabilinden söyleyelim ki bizim bu konuda da yazılmış muhtasar bir kitabımız vardır ama henüz basılmamıştır. Dualarınız vesile olur da o da basılır inşallah. Her halükarda konuyla ilgilenecek olanlar bu bilgileri kitaplardan zaten öğrenmek zorundadır. Bizim buradaki söyleyeceğimiz bir şey varsa o da şudur.