Irak Kürtleri söz konusu olunca akla ilk gelen lider; Molla Mustafa Barzani (ve onun yerine görevi devralan Mesut Barzani) olsa da Celal Talabani de 50 yıldır Irak Kürt ve son 20 yıldır Irak siyasetinde en etkili isimlerden biridir.


Talabani, savaşmayı ve siyasi mücadeleyi Molla Mustafa Barzani’nin yanında öğrenmiştir. 1950’lerin başında; Kürdistan Demokratik Partisi’ne (KDP) bağlı Kürdistan Öğrenci Birliği’nin kurucu üyesi ve lideri olarak siyasi kariyerine başlayan Celal Talabani Irak hükümetinin Kürtlere yönelik baskısına karşı kurulan bu gizli birliğe katıldığında henüz 18 yaşındaydı.

Aşiretinin de desteğiyle kısa zamanda ilerledi ve KDP (Kürdistan Demokrat Partisi) merkez komitesine girdi. O KDP içindeydi ancak Maocu düşünceye kendini kaptırmış ve parti içinde kendisiyle hareket eden bir yapılanmayı da gizlice başlatmıştı. Kürt bölgesinde Irak hükümetine karşı yürütülen direnişinin önemli isimleri arasında yer alan Talabani, Kürt hareketinin bir aşiret kontrolünden kurtarılması gerektiği düşüncesinden hareketle 1975’te sol tandanslı olan Kürdistan Yurtseverler Birliği’ni (KYB) kurdu. Barzani ile fikir ayrılıkları yaşayan Talabani’nin kurduğu KYB, Barzani ailesinin önderliğindeki KDP ile yıllar boyu rekabet etti.

İran-Irak Savaşı’nın yaşandığı 1980’li yıllarda, Barzani liderliğindeki KDP İran’ın yanında yer alırken Talabani liderliğindeki KYP tarafsız kalmayı tercih etti. Irak diktatörü Saddam Hüseyin, Barzani’nin İran yakınlaşmasına karşı KYP ile ateşkes anlaşmasına vardı.

Saddam, Talabani’ye İran’a karşı savaşta kendisine destek vermeleri halinde, petrol zengini Kerkük’ün özerk Kürdistan bölgesine dâhil edileceğini ve petrol gelirlerinden pay verilecek bir “Kürt Özerk bölgesi” vaat etti. Talabani, kendine bağlı Peşmerge ile Irak Ordusuna destek verdi. İran – Irak savaşı sonrasında Saddam vaadini gerine getirmedi ve Talabani’nin özerk bir Kürt bölgesi konusundaki umutları boşa çıktı. Sonrasında, Talabani de Saddam’a karşı direnişe katıldı.

İran-Irak savaşı bittiğinde, Saddam Hüseyin Kürt isyanlarından intikam almak için başlattığı El Enfal operasyonu ile binlerce Kürt köyüne saldırdı ve yüzlerce Kürt’ü tutukladı, kimilerini sınırdışı etti veya öldürdü.

Talabani, ABD’nin Saddam Hüseyin’in devrilmesine yardımcı olacağı umuduyla 1991’deki Körfez Savaşı’nda Saddam rejimine karşı ayaklanmalara destek çıktı.

Ancak Amerikalılar ve müttefiklerinin Bağdat’a girmeden çekilmesinin ardından Saddam Hüseyin Kürtleri hedef alan yoğun bir askeri harekâta girişti. Sadece Halepçe’deki zehirli gaz saldırısında en az 5 bin Kürt öldü. 1.5 milyon Kürt Türkiye’ye sığınmıştı. Amerika’nın öncülüğündeki İttifak güçler Uçuşa yasak bölge oluşturularak Saddam’ın saldırıları durduruldu. Nisan 1991’de Talabani ve KDP lideri Mesut Barzani, ateşkes ilan ederek, Bağdat’a gittiler ve Saddam Hüseyin’le görüştüler.

TALABANİ İLE BARZANİ’NİN İKTİDAR SAVAŞI

Bazen gizli bazen aşikar PKK ile de ilişki kuran Talabani, PKK desteğiyle başlattığı “Barzani’yi bitirme operasyonu” Türkiye’nin Barzani’ye verdiği destekle sonuçsuz kaldı. Türkiye’den özür dileyerek barışan Talabani, Saddam Hüseyin sonrasında hazırlanan Irak’ın geçici anayasası müzakerelerinde kilit bir isim oldu. Celal Talabani, Ocak 2005’te geçici devlet başkanlığı görevine getirildi. Barzani ve Talabani arasındaki liderlik mücadelesi bu sefer, iktidar kavgasına dönüştü. Türkiye yine devreye girdi ve 1996’da Ankara anlaşması ile Talabani ve Barzani arasında barış anlaşması imzalandı.

Bu anlaşma sonucu Talabani Irak’ın yeni anayasasına göre yapılan seçimde seçimle işbaşına gelen ilk cumhurbaşkanı oldu. 2003’de Talabani-Barzani birleşti. Talabani, Barzani’nin de desteğiyle Irak Cumhurbaşkanı, Barzani ise Talabani’nin yardımı ile Kuzey Irak Kürt Özerk Bölgesi Başkanı oldu. Talabani, aşırı kilosu ve ilerleyen yaşının da etkisiyle son yıllarda sağlık sorunlarıyla uğraşıyordu. 2007’de Ürdün’de aşırı su kaybı tedavisi gören Celal Talabani, bir yıl sonra da ABD’de kalp ameliyatı geçirdi.

Irak’ta çeşitli mezhepsel ve etnik gruplar arasında arabuluculuk yapan Talabani, son günlerde Bağdat hükümeti ile Kuzey Irak Kürt yönetimi arasında çatışmaya dönüşen gerginliğe son vermeyi amaçlayan bir anlaşmanın hazırlanmasına da öncülük etmişti.

Talabani, KDP içinde genç bir Maocu iken kaçakçılıkla örgüte maddi kaynak sağlayan kişiydi. Kaçak sigara, alkol ve akaryakıt onun kontrolündeydi. Sonra gerilla savaşçısı ancak siyasetçi ve son 20 yılında devlet adamı olarak kendini kabul ettirdi.

Talabani’nin geleceğini Allah bilir, ancak Alman doktorlar iyileşecek olsa bile tekrar görevine dönemeyeceğini açıkladılar. Şimdi herkes Talabani sonrası bölünmüş Irak’ın geleceğini merak ediyor.

Çünkü; Talabani Irak Kürtlerinin mücadelesinde olduğu kadar Irak siyasi tarihinde de önemli bir isimdir.