De­mok­ra­si­nin da­yan­dı­ğı kül­tü­rel ve etik ze­min­ler­den bi­ri­si hoş­gö­rü­dür. Ül­ke­mi­zin si­ya­si or­ta­mı­na, ya­şa­nan olay­la­ra, her se­çim dö­nem­le­rin­de ya­şa­dı­ğı­mız ka­os­la­ra, in­san­lar ara­sın­da­ki nef­re­te va­ran söy­lem ve de­meç­le­re, ken­di­le­ri­nin dı­şın­da ka­lan her­ke­si öte­ki­leş­ti­ren ey­lem­le­re bak­tı­ğı­mız­da, bu kül­tü­rel ve etik ze­min­den çok uzak­lar­da ol­du­ğu­mu­zu gö­rü­yo­ruz.

De­mok­ra­si­yi sa­de­ce ço­ğun­lu­ğun ida­re­si ola­rak an­la­ma­nın doğ­ru ol­ma­dı­ğı­nı öğ­re­ne­ce­ğiz. Or­ta­da ço­ğun­luk ol­du­ğu gi­bi çok­luk ya da çok­luk­lar da var. Bu çok­luk­la­rın hep­si­nin hak­kı­nı gö­ze­te­cek bir bir­lik ha­li­dir de­mok­ra­si. De­mok­ra­si­mi­zi si­ya­set üze­rin­den de­ğil ama etik üze­rin­den tar­tış­ma­ya ve yo­rum­la­ma­ya ih­ti­ya­cı­mız var. Ço­ğun­luk ve çok­luk­lar içe­ri­sin­de şah­si­ye­ti­ni ka­zan­mış fert­le­rin var­lı­ğı­na ih­ti­yaç du­yar de­mok­ra­si.

Hoş­gö­rü­süz­lük­le­rin kay­na­ğın­da tür­lü dog­ma­tik ve fa­na­tik tu­tum­lar ya­tı­yor. Bu tu­tum­la­rı da or­ta­ya çı­ka­ran, baş­ka­la­rı ko­nu­sun­da­ki ca­hil­lik­ler, on­la­rı ta­nı­ma­ma ve on­lar­la ta­nış­ma­ma eği­lim­le­ri­dir. 

Ce­ha­le­tin se­bep ol­du­ğu hoş­gö­rü­süz­lük­ler oto­ri­ter ve to­ta­li­ter tu­tum­la­rı da or­ta­ya çı­ka­rır. Me­se­la din­le­rin ma­hi­ye­tin­de olan hoş­gö­rü, inan­dı­ğı di­nin ca­hi­li olan­lar ta­ra­fın­dan bir an­lam ifa­de et­mi­yor. 

Ce­ha­let ile bir­lik­te si­ya­se­te alet edil­me­ye baş­lan­dı­ğı an­dan iti­ba­ren din­ler, hoş­gö­rü­süz­lü­ğün en bü­yük ör­ne­ği olup çı­kı­yor­lar. Söz­ge­li­mi, in­sa­nı yer­yü­zün­de Al­la­h’­ın ha­li­fe­si ola­rak tak­dim eden, onu en gü­zel su­ret­te ya­rat­tı­ğı­nı söy­le­yen ve bir in­sa­nı öl­dür­me­nin bü­tün bir in­san­lı­ğı öl­dür­mek­le eş de­ğer­de sa­yıl­dı­ğı­nı ifa­de eden bir di­nin hâ­kim ol­du­ğu coğ­raf­ya­da in­san ha­ya­tı­nın bu ka­dar de­ğer­siz sa­yıl­ma­sı­nı baş­ka tür­lü na­sıl açık­la­ya­bi­li­riz? “Bir ölür bin di­ri­li­ri­z” di­ye ba­ğı­ran bir top­lu­luk, ço­ğal­mak için bi­rer bi­rer öl­me­yi meş­ru­laş­tı­rı­yor. Oy­sa in­san ha­ya­tı­nın ve var­lı­ğı­nın de­ğer­li ol­du­ğu­na ina­nan bir dün­ya­da, böy­le bir slo­gan na­sıl meş­ru­laş­tı­rı­la­bi­lir? 

De­mok­ra­si ve hoş­gö­rü, kar­şı­lık­lı bir iliş­ki içe­ri­sin­de­dir. Hoş­gö­rü de­mok­ra­tik or­tam­da, de­mok­ra­si de hoş­gö­rü sa­hi­bi fert­le­rin bu­lun­du­ğu top­lum­lar­da ge­li­şir. Hoş­gö­rü­yü ka­yıt­sız­lık­tan, to­le­rans­tan ayır­mak ge­re­kir. Hoş­gö­rü, ka­tıl­ma­dı­ğı­mız fik­re, inan­ca, dü­şün­ce­ye on­la­rı yok et­me im­kâ­nı­mız ol­du­ğu hal­de say­gı duy­mak­tır. Ka­tıl­ma­dı­ğı­mız fi­kir, dü­şün­ce ve inanç kar­şı­sın­da al­ter­na­tif bir fi­kir, dü­şün­ce, inanç sa­hi­bi de­ğil­sek hoş­gö­rü­süz­lük baş­lar. Hoş­gö­rü, al­ter­na­tif fi­kir­ler üret­mek ba­kı­mın­dan da önem­li bir ze­min oluş­tu­rur. Bir ba­kı­ma hoş­gö­rü, top­lum­sal dü­zen ve de­mok­ra­si açı­sın­dan önem­li ol­du­ğu gi­bi dü­şün­ce zen­gin­li­ği açı­sın­dan ih­ti­yaç du­yu­lan­dır.

Hoş­gö­rü­süz­lük de­mok­ra­si­yi ze­de­le­di­ği gi­bi po­pü­list ve ja­ko­ben ta­vır­lar da de­mok­ra­si için teh­li­ke­li­dir. 

Baş­ka­la­rı­nın iyi­li­ği için ka­rar ver­di­ği­ni id­di­a et­mek ne ka­dar yan­lış­sa, yan­lı­şı ter­cih eden ço­ğun­luk gi­bi gö­rü­nen­le­rin ami­go­lu­ğu­nu yap­mak da ay­nı şe­kil­de yan­lış ve teh­li­ke­li­dir.

Ada­let duy­gu­su­nu ze­de­le­yen her ha­re­ket, de­mok­ra­si­ye olan inan­cı za­yıf­la­tır ve hoş­gö­rü­süz­lü­ğü pe­kiş­ti­rir.

Hoş­gö­rü ko­nu­sun­da ta­ri­hi­miz­de­ki ör­nek­ler­den alı­na­cak çok ders­ler var. Kur­tu­lu­şu, baş­ka­la­rı­nın ölü­mün­de gör­mek, en bü­yük hoş­gö­rü­süz­lük ör­nek­le­rin­den­dir ve bu, ki­şi­nin ken­di ölü­mü­nü de ha­zır­lar. Çün­kü te­mel hak ve öz­gür­lük­le­ri­mi­ze say­gı gös­te­ril­me­si­ni is­te­mek, baş­ka­la­rı­nın da ay­nı hak­la­rı­na say­gı gös­ter­me­mi­zi ge­rek­ti­rir.

Ül­ke­mi­zin çe­şit­li­li­ği ve zen­gin­li­ği içe­ri­sin­de bir­lik ara­mak hak­kı­mız­dır. De­mok­ra­si ve hoş­gö­rü, bu bir­lik için en­gel de­ğil, tam ter­si­ne bir zo­run­lu­luk­tur. Ak­si hal­de, baş­ka­la­rı­nı mah­kûm eden­ler, baş­ka­la­rı ta­ra­fın­dan da mah­kûm edil­me­ye da­ve­ti­ye çı­ka­rır­lar.