2014 Brezilya Dünya Kupası'nda, sanın içinde sportif mücadele, dışında protesto var. Protestoların kalbi ise Brezilya'nın "Teneke mahalleleri" favelalar.
Favelalar... Görünmeyen, saklanan, yokmuş gibi davranılan kupanın öteki Brezilyası... Buralarda yaşam zor ve suç üzerine kurulu. Hayata tutunmanın yolları belli. O dünyada ya katil, ya uyuşturucu kaçakçısı, ya da futbolcu olacaksın...
İşte öteki Brezilya
Futbolun kalbi onların coğrafyasında atıyor bugünlerde.
YAYINLAMA:
GÜNCELLEME:
19
29
DÜNYA Kupası tüm hızıyla devam ediyor... Sahanın içinde sportif mücadele, dışında protesto var... Kupanın başlamasından aylar önce patlak veren protestolar hala devam ediyor... 100’den fazla şehirde bir milyona yakın Brezilyalı sokağa döküldü, polisin biber gazı ve plastik mermi ile müdahalesi sırasında bir genç hayatını kaybetti....
Protestoların kalbinde ise favelalar var. Brezilya’nın teneke mahalleleri...
İsyanın nedeni, ülkedeki yoksulluğa rağmen 11 milyar dolarlık kaynağın inşaatlara ve FIFA’ya harcanması, binlerce kişinin Dünya Kupası ve 2016 Olimpiyatları inşaatları nedeniyle yapılan yıkımlardan dolayı evsiz kalması.
Yaklaşık 170 bin kişinin hazırlıklar nedeniyle evsiz kaldığı tahmin ediliyor. Ve isyan eden yoksullar, favelalardan çıkıp protestolara katılıyor. “Dünya Kupası’na değil, hastane ve okula ihtiyacımız var” diyorlar.
Favelalar ise Brezilya Dünya Kupası’nın görünmeyen, saklanan, yokmuş gibi davranılan yüzü. Buralarda yaşam zor ve suç üzerine kurulu. Favelalar Brezilya’da ipin ucunu kaçırıp büyük bir devlet meselesine dönüştü.. Bağımsızlıklarını ilan eden büyük bir örgütlenmeyle Brezilya’nın baş belası diyebiliriz onlara..
39
FAVELALARDA yaşam zor. Yaşam suç üzerine kurulu. Hayata tutunmanın iki yolu var buralarda.. Futbol ve suç.. 1 yıl önce favelaya giden bir Türk kızının 10 yaşındaki bir favela çocuğundan aldığı yanıt aslında herşeyi özetliyor.
- Büyüyünce ne olacaksin?
- Benim 3 yolum var.. Ya katil, ya uyuşturucu kaçakçısı, ya da futbolcu...
Futbol bugünlerde Brezilya’dan damga vuruyor dünyaya... Eğlencesi, heyecanı ve yarattığı ekonomisi ile.. Ama bir de öteki Brezilya var...
Görünmeyen, saklanan, yokmuş gibi davranılan...
Kupanın öteki Brezilyası...Favelalar...
Favelalara doğru yola çıkma isteğimizi ilettiğimiz Umut Eker karşı çıkıyor hemen:
- Arkeologlar bile bizi bulamaz. Güvenliğinizi garanti etmem ve ben sizi oraya götürmem.
Ve sonra anlatmaya başlıyor, favelayı ve oradaki yaşamı...
49
BİRİNCİ BÖLÜM: Favelanın dış bölümü. Polisin daha rahat girebildiği, genelde suça karışanlardan, daha çok yoksulların barındığı bölüm. Evler genelde tenekelerden ve basit araç gerekçelerden yapılı.
İKİNCİ BÖLÜM: Kaçak yaşayan göçmenlerin, Afrikalıların basit suça karışanların yaşadığı alanlar.
ÜÇÜNCÜ VE DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: Favelanın merkezi bölümü. Uyuşturucu patronları bu bölümdeki evlerde barınıyor. Bu evlerin görünümü de dışarıdan bakıldığında bir gecekonduyu andırıyor. Ancak evlerin içi son derece lüks. Modern döşenmiş, jakuzili bu evlerde uyuşturucu baronları ikamet ediyor. Bu bölüm polisin ya da askerin denetiminden tamamen bağımsız bir alan.
FAVELA MİMARİSİ...
FAVELANIN dış bölümünde sokaklar bir arabanın geçebileceği kadar geniş. Ancak birinci bölümden sonra giderek daralmaya başlıyor. Favelanın merkezine yaklaştıkça sokaklar giderek ancak bir insanın geçebileceği kadar daralıyor. Bunun bir mantığı var tabii ki.. Güvenlik.. Polisin ya da askerin düzenleyeceği bir operasyona karşı önlem böyle alınıyor. Güvenlik güçlerinin ağır araçlarla favelanın merkezine bir operasyon düzenlemesinin önüne geçiliyor.
SOSYOLOJİSİ VE TARİHİ...
FAVELALARDA sistem fakirlik üzerine kurulmuş. Büyük kentlere göç işsiz ve yoksul kesimin yaşadığı bu tür alanlari yaratmış. 80’lerden sonra da suç bu bölgelere hakim olmuş. Brezilya’da geniş arazilerde üretilen uyuşturucu, kente göç ile birlikte kent dışından, kent içine taşınmış. Bu da suç örgütleri için yeni yaşam alanlarının yani favelaların yeniden yapılanmasına yol açmış.
KİRA VE EV FİYATI... FAVELALARDA yaşayabilmek için öncelikle o faveladaki örgütten izin almak gerekiyor. Bu iznin sonunda 3-4 bin real (yine yaklaşik 3-4 bin TL) vererek 40 metrekare civarında bir teneke eve sahip olabilirsiniz. Ancak suç örgüt liderleri için favelaların çekirdeğindeki bir evin aylık kirasi 15 bin reale kadar çıkabiliyor. Favelanın dışında bir evin aylık kirasi ise 200-300 real arası.
59
POLİS VE FAVELA İLİŞKİSİ...
1- Yerel polisler: Favela’daki suç örgütleri tarafından satın alındığına inanılıyor. Hatta polis arasında da favelalarda yaşayan muhbirlik yapan var. Favela üzerindeki etkisi sıfır. 2- Tropo de elite ismi verilen özel harekat polisleri: Favelaların bas belası diye tanımlanabilirler. Polis birlikleri ile birlikte favelalara düzenlenen operasyonlara katılıyorlar. Faveladaki lağımlardan operasyon bölgelerine giriyorlar.
O sokaklarda yaşam da kaçak
FAVELADA yaşıyorsanız elektrik ve su bedava. Hepsi kaçak kullanılıyor. Ancak geçtiğimiz yillarda “favelalarda düzenleme” diye isimlendirilecek bir projeyle devlet buralara su ve elektrik vermeye başlamış Brezilya’da bazı favelalarda devlet eliyle düzenleme başlamış. Elektrik ve suyun yanısıra ulaşım için teleferik bile kurulan favela var. Ama bu “Eskiden uyuşturucuyu o tepelere 3 saatte çıkarırlardı. Şimdi sayenizde 3 dakikada çıkarıyorlar” diyen halkın tepkisine de yol açmış.
SUÇ ÖRGÜTÜNDE YÜKSELMEK
BU bölgelerde eğitim neredeyse yok. Okul çağındaki çocukların çoğu devlet okuluna gidiyor. Ama 13-14 yaşından itibaren hayata taş atarak başlıyorlar. Suçtaki başarısı onu silaha terfi ettiriyor.
69
- SUÇ: Favela’nın ilginç yöntemleri var. Uyuşturucu kaçakçılığının ardından en büyük gelir kaynaği gasp ve banka soygunları...
- BANKA SOYGUNLARI: Son yıllarda alınan önlemlerle belirgin bir azalma yaşanıyor. Türkiye’deki gibi bazı bankalara ellerinizi, kollarınızı sallayarak girme şansınız yok. Tıpkı havaalanlarındaki gibi bir x ray cihazından geçerek bankaya girebiliyosunuz.
- ATM SOYGUNU: Bankalar daha önce kent içindeki eczane ve alışveriş merkezlerine atm cihazları yerleştirmiş. Ancak bu cihazlar bombalanmış ve tüm paralar çalınmış. Bunun üzerine de soygunculara karşı bankalar boya önlemi almış. Bombalanan atm bombalanınca paraların kırmızıya boyandığı bir sistem geliştirmiş. Kırmızıya boyanan para suç parası olduğu için kimse alıp kabul etmeyince atm bombalama da azalmış.
79
Üzerlerinde helikopter bile uçurmuyorlar!
Polisler helikopterle bile favelaların üzerinden uçmaya cesaret edemiyor. Geçtiğimiz yıllarda ağır siahlarla bir polis helikopteri düşürülmüştü.
FAVELALARDA GASP... Bu suçun 3 türü var.
1- Basit gasp diye isimlendireceğimiz bu türde genelde akşam saatleri seçiliyor. Alt ya da üst geçitler en ideal yerler. Amaç tamamen paradır bu soygunda. Silah çekilir, para alınır. Bundan sonra gaspçı kurbanına yol bile tarif edebilir.
2- Araba gaspı: Kırmızı ışıkta ya da trafiğin yoğun olduğu bölgelerde 3-4 kişi ile gerçekleştirilir. Bir kaç saniye içinde silahlar çekilir ve araba içindeki sürücü ile gasp edilir. Kurbanın tüm parası alınır. Bu da yetmez, tek tek tüm bankalara götürülür ve kartlarındaki tüm paralar çekilir. Ölüm riski çok fazladır. Kurbanın son durağı ormanlik bir alan ve ölümdür.
3- Toplu hırsızlık ve gasp: Yüzlerce kişiden oluşan suç grubu denize girenleri, trafikte bekleyen arabaları, otoban gişelerini, ya da bir alışveriş merkezindeki insanları soyar. Aniden ortaya çıkan bu suçlular silah ve sopa ile soygunu gerçekleştirdikten sonra 5-6 saniye de ortadan kaybolurlar.
Bu yöntem daha çok acil para gerektiği zamanlarda ayda bir ya da iki kez uygulanıyor.
Dünya Kupası boyunca İpenama ve Copacabana’nin üzerinde helikopterler uçuyor. Gece aydınlatma yapıyorlar ve suçu önlemeye çalışıyorlar. Helikopter kullanan polisler favelaların üzerinden uçmaya kimi zaman cesaret edemiyorlar. Geçtiğimiz yıllarda favelanın üzerinden uçan bir polis helikopterinin ağır siahlarla nasıl düşürüldüğü hafızalardan silinmiyor çünkü...
89
BİRKAÇ DOLARA CİNAYET
‘Copacabana’da onbinler keyif çatarken, 300 metre uzakta insanlar birbirini katlediyor. Her gün olaylara gebe olan favelanın o daracık sokaklarında polisin bir operasyon gerçekleştirmesi mümkün değil.’
99