Osmanlı istihbaratının belgeleri ortaya çıktı

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan "Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı'da İstihbarat" adlı kitapta, Osmanlı dönemindeki istihbarat olayları tarihi belgeler ışığında derlendi.
YAYINLAMA:
GÜNCELLEME:
Osmanlı istihbaratının belgeleri ortaya çıktı 1 13

Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğünce hazırlanan "Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı'da İstihbarat" adlı kitapta, Osmanlı dönemindeki istihbarat olayları tarihi belgeler ışığında derlendi.

 

Devlet Arşivleri Genel Müdürü Prof. Dr. Uğur Ünal'ın proje yöneticiliğinde yayımlanan kitapta, 138 başlık altında, Genel Müdürlük bünyesindeki Osmanlı Arşivi'nden seçilen 15. yüzyıldan, 20. yüzyıla kadar çeşitli istihbarat olaylarının anlatıldığı 153 tarihi belge kullanıldı.

BELGELER KRONOLOJİK OLARAK SIRALANDI

Osmanlı dönemindeki istihbarat olaylarının daha iyi anlaşılabilmesi için belgelerin kronolojik olarak sıralandığı kitapta, özellikle 18. yüzyıl ve sonrası belgelerde mümkün olduğunca yalın bir yazım dili kullanılması dikkati çekiyor. 

Genel Müdür Ünal kitabın ön sözünde, kitabın içeriğindeki belgelere ilişkin bilgi vererek, istihbarat faaliyetlerinin insanlık tarihi kadar eski olduğuna işaret etti.

Osmanlı istihbaratının belgeleri ortaya çıktı 2 23

Casusların "lisan bilir, sözüne güvenilir, tecrübeli, dirayetli, ince görüş ve sezgi sahibi, anlayışlı, becerikli ve iş bilir, dünya ahvalinden haberdar, düşmanı tanıyan, kulağı delik, dostluk ilişkileri gelişmiş, meslekleri gereği dolaşmaya, kulak misafiri olmaya ve gizli işler çevirmeye alışkın, her türlü kılığa bürünebilen kurnaz kişiler" arasından seçildiğine dikkat çeken Ünal, Divan-ı Hümayun sicillerinin önemli bir bölümünü teşkil eden Mühimme Defterlerinde "yarar casus" ifadesinin yer aldığını belirtti.

KARAR MEKANİZMALARINI ÇALIŞAMAZ HALE GETİRMEK ŞEKLİNDE YÜRÜTMÜŞLER

Ünal, kitaptaki belgelere göre, Osmanlı Devleti'nin dış istihbarat faaliyeti üzerinde yoğunlaşılan ülkeye yönelik bilgi temini ve o ülkede şayialar çıkararak, karar mekanizmalarını etkileme ve çalışamaz hale getirme şeklinde yürütüldüğünü kaydetti.

İç istihbarat faaliyetlerinin ise duruma göre bazen taht kavgalarının yoğunlaştığı dönemlerde tarafların birbirleri hakkında yaptığı bilgi toplama ve daha ileri düzeyde faaliyetler olarak ortaya çıktığını aktaran Ünal, normal zamanlarda da tebdil gezmek suretiyle meydana gelecek asayişsizliklerin, isyan hazırlıklarının ve halkın çeşitli mekanlarda yapacakları devlet lakırdılarının önüne geçmek şeklinde yürütüldüğü bilgisini verdi.

 

Osmanlı istihbaratının belgeleri ortaya çıktı 3 33

CASUSLUK FAALİYETLERİ TARİHİ BELGELERDE

Kitapta yer alan dikkat çekici belgelerden bazılarının içerikleri şöyle:

"Cem Sultan'ı takip için Avrupa'ya casus gönderilmesi önerisi, Yavuz Sultan Selim'in ağabeyi Şehzade Ahmed'in ordusundaki Çavuş Hoca adlı casusun verdiği haberler, yakalanan İspanya casusunun İstanbul'a ve Boğaz hisarlarına yönelik saldırı ve sabotaj girişimleri için yapacağı istihbari çalışmalara dair verdiği bilgiler, Şehzade Selim'in etrafında ve ordugahında Şehzade Bayezid'in casusu şüphesiyle yakalanan kişiler, Osmanlı ordusunun sefere çıkmasının düşman arasında korku uyandırdığına dair alınan haberler, casus yakalayan yeniçerilerin ödüllendirilmesi, bir casusun idam fermanı, Azak Kalesi süvari casuslarının kayıtları, İran ordusuna gönderilen Osmanlı casusunun verdiği bilgiler, ateşe tutulduğunda yazıları ortaya çıkan kağıtların ele geçirilmesi."

Osmanlı Devleti'nin Viyana sefareti emrinde Avrupa devletlerinin yaptığı gibi maaşlı casus istihdam edilmesi teklifi, Osmanlı orduları içinde yakalanacak casusların kurşuna dizilerek cezalandırılması, Sırbistan'a gönderilen bir Osmanlı casusunun raporu, Sultan 2. Abdülhamid'e suikast planlandığı ihbarı, Rus casusu olduğundan şüphelenilen bir Müslüman'ın takip altına alınması, Avrupa'ya firar etmiş olan ve Ermeni meselesinde Osmanlı Devleti'ne hizmet etme isteğini ileten Vanlı bir Ermeni ile yapılan gizli görüşmelerin ayrıntıları da tarihi belgelerde yer aldı.

Kitapta, belgelerde yer alan bazı kelime, terim, yer ve şahıs isimleriyle ilgili olarak okuyucuları bilgilendirmek amacıyla küçük bir açıklama kısmı da bulunuyor.