Petroldeki düşüş tüketiciye de yansısın

SİHİRLİ BİR EL PETROL FİYATINI DÜŞÜRDÜ

Geçtiğimiz ay 147 dolara kadar çıkarak tüm dünyayı tedirgin eden petrol fiyatları, son üç ayın en düşük düzeyi olan 118 dolara kadar geriledi.

Petrolün varil fiyatının son bir ayda 30 dolar gerilemesi, akaryakıt ve elektrik fiyatlarının otomatik sistemle belirlendiği Türkiye’de tüketiciyi ucuzluk yönünde beklentiye soktu. Geçen ay ilk kez 147 doları geçerek tarihinin rekorunu kıran ham petrolün varil fiyatı, düşüş seyrine girdi.

11 Temmuz 2008 tarihinde varil fiyatı 147,25 dolara kadar yükselen Londra Brent tipi ham petrolün fiyatı bir ayda yaklaşık 30 dolar gerileyerek 116 dolara kadar düştü. Petrol fiyatlarının aşırı yükselişi petrol ithal eden ülkelerin korkulu rüyası haline gelirken, konuyu en iyi bilen uzmanların ve kurumların tahminleri de altüst oldu adeta.  Kimi uzmanların “200 doları bulur” dediği petrolün varil fiyatı sürpriz bir şekilde gerilemeye başladı. Son bir ayda yaklaşık 30 dolar gerileyen fiyatlar en çok Türkiye gibi ithalatçı konumundaki ülkeleri sevindirdi.

TÜRKİYE’NİN ENERJİ FATURASI KABARIYOR

Tükettiği akaryakıt ve doğalgazın yüzde 92’sini ithal eden Türkiye’nin enerji faturası hem fiyatların yükselişi hem de içerde tüketimin artmasına paralel olarak her geçen yıl büyüyor.  Türkiye’nin, son dönemde aşırı pahalanan ham petrol ve doğalgaz ile akaryakıt, sıvılaştırılmış petrol gazı ve kömür gibi enerji maddeleri ithalatına yılın ilk yarısında ödediği döviz 24.3 milyar dolarla toplam ithalatın yaklaşık dörtte birini oluşturdu.
Bu dönemdeki dış ticaret açığının yüzde 55.7’si net enerji ithalatından kaynaklandı. İlk altı aydaki artış hızını koruması durumunda yılın tümünde enerji ithalatına ödenecek faturanın 55-56 milyar doları aşacağı ve net enerji ithalatının da 46-47 milyar doları bulacağı hesap ediliyor. Petrol fiyatlarında hızlı artışların sürmesi durumunda ise, Türkiye; 2008’de ithal enerjiye yüksek bir bedel ödeyecek.

OTOMATİK FİYATLANDIRMAYA YANSIMAYA BAŞLADI

Petrol fiyatlarındaki düşüşün Türkiye’nin enerji maliyetini, dış ticaret açığına olumlu yansıması bekleniyor. Bu iki kalem kadar önemli olan ve halkı doğrudan ilgilendiren akaryakıtın pompa fiyatları, bu gelişmelerden olumlu etkilendi bile. Akaryakıt fiyatlarında geçen aya kadar etkili olan zamlar yerini indirimlere bıraktı. Hem uluslararası borsalarda petrol fiyatlarının gerilemesi hem de içeride dolar kurunun dibe vurması tüketicilere yaradı. 95 oktan kurşunsuz benzinin ortalama pompa fiyatı 4 YKr’lik bir indirimle 3.32 YTL’ye geriledi ve 5 ay önceki fiyatlarına geri döndü. Benzin fiyatlarının 3.55 YTL ile zirve yaptığı 20 gün öncesine göre ise arka arkaya yapılan 4 indirimle fiyatlar yüzde 6.5 oranında gerilemiş oldu. Motorin fiyatlarında da benzer bir seyir izleniyor. Motorin fiyatı 2.96 YTL’den 2.88 YTL’ye gerilerken, son bir aydaki indirim yüzde 12’ye yaklaştı.  Akaryakıt fiyatlarının seyrini dışarıda petrol fiyatları, içeride ise dolar kuru belirliyor. Uzmanlar, dışarıda petroldeki düşüşün sürmesi halinde içeride de benzin fiyatlarının gerilemesini bekliyor.  Bilindi gibi elektrikte de otomatik fiyatlandırma uygulaması 1 Temmuz 2008 tarihi itibariyle başlatıldı. Enflasyon sepetindeki ürünlerin tamamına yakınını ilgilendiren akaryakıt fiyatlarındaki bu olumlu sürecin, elektrik fiyatlarını da aşağı çekme yönlü etkisi olacağı ifade ediliyor.

BAYİ PAYLARININ ARTIŞI YILLIK YÜZDE 74’LERE KADAR ÇIKTI

Türkiye piyasasında bir litre akaryakıtın (benzin ve motorin) fiyatında yüzde 66’sı rafineri çıkış fiyatı, yüzde 17,5’i dağıtıcı payı ve yüzde 16,5’i ise bayi payından oluşuyor. Fiyat hareketlerine bakıldığı zaman akaryakıt toptan fiyatları (rafineri çıkış fiyatı), akaryakıt dağıtım fiyatı (dağıtıcı şirket depo çıkış fiyatı) ve akaryakıt bayi fiyatlarının (pompa satış fiyatı) da her yıl katlanarak arttığı görülüyor. 1 Ocak 2005 tarihinden itibaren akaryakıt fiyatlarının serbest piyasa koşulları altında oluşmaya terk edildi. Tablolar incelendiğinde vergisiz Kurşunsuz Benzin (95 Oktan) toptan fiyatlarının 2005 yılında % 40, 2006’da yüzde 15 ve 2007’de ise yüzde 20 oranında artış gösterdiği görülüyor. Benzer şekilde motorin ve fuel oilin rafineri çıkış fiyatları da son üç yılda artış gösterdi. Genel bir değerlendirme yapıldığında ise, fiyatların 2005 yılında belirgin ölçüde arttığı, 2006 yılında fiyat artış oranının azaldığı ve 2007 yılında yeniden yükseldiği görülüyor. Akaryakıt Dağıtım Fiyatlarına da bakıldığında toptan fiyatlardaki durum dağıtıcı fiyatlarında da gözlemleniyor. Fiyat hareketlerinin Kurşunsuz Benzin 95 Oktan haricinde, toptan fiyatlara paralel şekilde arttığı görülüyor. Akaryakıttaki bayi payının 2005’te aşırı yükselmesi dikkat çekiyor. 2005’te bayi payı kurşunsuz benzinde yüzde 45, Fuel Oil’de yüzde 60 ve motorinde ise yüzde 74 arttı.

ASLAN PAYI AYDIN DOĞAN’DA

Büyük paraların döndüğü akaryakıt dağıtımı konusunda son yıllarda hızlı bir gelişme yaşandı. Petrol Ofisi, OPET, BP ve Shell gibi büyüklerin başını çektiği sektörde 35 dağıtım şirketi bulunuyor.  Türkiye genelinde istasyonlu 11 bin 726, istasyonsuz 3 bin 183 olmak üzere toplam 14 bin 910 akaryakıt bayisi bulunuyor. Aydın Doğan’ın sahibi olduğu POAŞ, Türkiye genelindeki 3 bin 200 istasyonuyla akaryakıt pazarının yüzde 35’ini elinde bulunduruyor. Türkiye’de rafinerisi olan tek grup olan Koç Ailesi ise, Tüpraş aracılığıyla depolama, Opet aracılığıyla da geniş bir bayi ağını elinde bulunduruyor.

ALKİN: PETROL 100 DOLARA ÇEKİLEBİLİR

İstanbul Ticaret Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kerem Alkin, yüksek petrol fiyatlarını üretimi artırmayla değil, tüketimi kısmaya dayalı tedbirlerle aşağıya çekileceğini görüşünde. Bir buçuk ay önce dile getirdiği iyimser senaryonun gerçekleştiğini görmenin sevindirici olduğunu Vakit’e değerlendiren Prof. Dr. Kerem Alkin, “Küresel senaryolar açısından en kritik başlığı oluşturan petrol fiyatlarında, düşüşü Suudi Arabistan’ın üretimi artırma kararı değil, Çin’in tüketimi kısma kararı sağladı. Enerji tasarrufu petrolü 100 dolara getirebilir” dedi.

DÜŞÜŞ VATANDAŞA YANSIMALI

Türkiye yıllık enerji ihtiyacının yüzde 62’sini doğalgaz kullanarak karşılayan bir ülke olduğuna dikkat çeken Alkin, şunları kaydetti: “Doğalgaz fiyatlarının düşmesinin Türkiye ekonomisine ve dolayısıyla tüketici fiyatları üzerinden vatandaşa mutlaka bir yansıması olur. Ancak, elektrik üretiminde görev alan TEDAŞ, EÜAŞ ve BOTAŞ gibi kamu kurumları sattıkları enerjinin faturasını tahsil edememeleri nedeniyle ciddi oranda zarar ediyorlar. Enerji fiyatları dünyada düşerken, Türkiye’de bu vatandaşa yansımazsa kötü olur.”

PAMİR: TAHMİNLER ALTÜST OLDU

Enerji Uzmanı A. Necdet Pamir ise; petrol fiyatlarının önlenemeyen yükselişinin, konuyu en iyi bilen uzmanların ve kurumların tahminlerini altüst etmeyi sürdürdüğünü söyledi. Petrolün varil fiyatı konusunda kafaların karışık olduğunu belirten Pamir, Goldman and Sachs gibi kuruluşların, petrolün varil fiyatının 200 doları bulacağını öne sürdüğünü buna karşın, kimi uzmanlar ve kuruluşların ise, fiyatların düşeceği yönündeki tahminlere işaret etti. Bu öngörülerin hangisinin yönlendirme amaçlı, hangisinin bilimsel ve tarafsız bir temele dayalı olduğunu anlamanın giderek zorlaştığını anlatan Pamir, “Tükettiği petrolün yaklaşık yüzde 92’sini ithal eden ve 2007 yılında petrol ve gaz ithalatına yaklaşık 35 milyar dolar ödeyen ülkemiz için de bu konu hayati önem taşımaktadır” dedi. ABD, Çin ve Japonya gibi ülkelerde yüksek tüketime dayalı olarak petrole olan talebin her yıl arttığını dile getiren Necdet Pamir, Türkiye’nin durumunu değerlendirirken de şunları kaydetti: “Türkiye’nin A ve B planlarının olması konusunu hayati kılmaktadır. Buna rağmen; enerji politikalarında gösterişli açıklamaların yerine ciddi ve kökten politika değişikliklerine gitme konusunda çok geç kalındığını söylemeliyiz. Ülkenin zengin hidroelektrik potansiyelinin dörtte üçü, zengin linyit rezervlerimizin üçte ikisi atıl beklemekteyken, ithal gaza, ithal kömüre bağımlılığımız, yeni lisanslar verilerek artırılmalıdır.

HANGİ ÜLKE GÜNLÜK NE KADAR PETROL TÜKETİYOR? (2007)

MİLYON   PAY
ÜLKE TON/GÜN YÜZDE
1-ABD 896  25,5
2-Japonya 247  7,0
3-Çin  232 6,6
4-Almanya 132 3,7
5-Rusya 122 3,5
6-G. Kore  103  2,9
7-Hindistan 97 2,8
8-Fransa 96 2,7
9-İtalya 93  2,6
10-Kanada 88 2,5
11-Meksika 83 2,4
12-Brezilya  85  2,4
13-İngiltere  76  2,2
14-İspanya 73  2,1
15-S.Arabistan 63  1,8
16-İran  54  1,5
17-Endonezya  52  1,5
18-Hollanda  44  1,3
19-Avustralya 38  1,1
20-Singapur  37 1,1
21-Tayvan  38  1,1
22-Tayland  34  1,0
23-Belçika  32  0,9
24-Türkiye  30  0,9

İbrahim Acar-Vakit