“Dini Değerleriyle Diyarbakır” kitabından söz etmeye devam ediyoruz. Cami, medrese, tekke, zaviye gibi dinî yapıların dışında; Peygamberlerimiz, sahabe efendilerimiz, evliya ve enbiyalarımızın bulunduğu bölgemizde; huzurun, refahın ve gelişmenin önündeki “engeller” ile “engelleyicileri” ve “rantçıları” tanımak bakımından değerlerimizi bilmek lazımdır. Bu sebeple; “Dinî Değerleriyle Diyarbakır” kitabının önemi büyüktür.
1316/1898 tarihli Diyarbakır Salnamesi’nde Diyarbakır’da kabri bulunan peygamber, sahabe ve evliyaya ait türbelerin anlatıldığı kısımda; “Şehrimizin güzel kokulu toprağına defnedilen, yüce kuvvet ve manevi feyizleriyle şehrimiz halkını faydalandıran büyük peygamberler, mükerrem sahabeler ve hürmete layık büyüklerimizin türbeleri ve makamlarının bulunduğu yerlerin ve adı geçen türbelere bağlı vakıfların çizelgesidir” denilerek, Diyarbakır’da bulunan peygamberlerimize ait kabirlerin yerleri belirtilmekte.
1316/1898 tarihli Diyarbakır Salnamesi’nde; Nebî Zülkifl (a.s.), Nebî Elyesa (a.s.), Nebî Harun-ı Âsafî (a.s.), Nebî Hallak (a.s.), Nebî Harut (a.s.), Nebî Enûş b. Şit (a.s.)’ın kabr-i şeriflerinin Diyarbakır’da bulunduğu belirtilmektedir. Ayrıca, Nebî İlyâs (a.s.), Nebî Yûnus (a.s.) ve Nebî Zülkifl (a.s.)’ın bir süre ikamet ettikleri yerler bulunmakta.
Diyarbakır, cami ve mescitler bakımından da oldukça zengin bir kent. Ulu Cami, Hz. Ömer Camii, Nebî Camii, Safa Camii ile birlikte Hoca Ahmed, Şeyh Mutahhar, Lala Bey, Şeyh Yûsuf, Fâtih Paşa, Hüsrev Paşa, Ali Paşa, İskender Paşa, Behram Paşa, Melek Ahmed Paşa, Defterdâr Nasuh Paşa ve Kurt İsmail Paşa camileri, bin yıllık tarihin birer tapusu gibi Diyarbakır’ın süsüdür ve bütün bir milletimizin gururudur.
Eski bir ilim ve kültür merkezi olan Diyarbakır’da tarihi özelliğini koruyan 8 medrese bulunmakta. Bunlardan; Zinciriye, Mesudiye, Ali Paşa, Muslihüddîn-i Lârî, Hüsreviyye, (Çeteci) Abdullah Paşa ve Hatuniye medreseleri örnek tarihi eserlerdendir. “Sahabe ve Evliya Türbeleri” ise yine kitabın içinde önemli bir yer tutmakta.
Hz. Ömer döneminde Şam’dan bu bölgeye gönderilen Sahabeden İyâz b. Ganm (r.a.) komutasındaki 8 bin kişilik ordu içinde “bin sahabe” bulunmaktaymış. İyâz b. Ganm (r.a.) komutasında, Diyarbakır önlerine gelen ve sahabeden olan ordu komutanları arasında vazife taksimi yapılmış; buna göre; İyâz b. Ganm, Tell Kapısını (Mardin Kapı); Saîd b. Zeyd, Rum Kapısını (Urfa Kapı); Muâz b. Cebel, Cebel Kapısını (Dağ Kapı) ve Hâlid b. Velid de Babu’l-Mâ’yı (Yeni-Dicle Kapı) tutmuş.
Beş ay devam eden kuşatma sonunda, Hz. Halid ve beraberindeki bir grup gönüllü ile şehre gizlice girilmiş ve bugünkü Hz. Süleyman Camii’nin bulunduğu İçkale’de sabaha kadar süren çatışmalarda Hâlid b. Velid’in oğlu sahabeden Hz. Süleyman (r.a.) ile birlikte 27 kadar sahabe orada şehit olmuş. Şehir, 18/27 Mayıs 639 tarihinde fethedilmiş.
Fetih sonrası ordu komutanı Hz. İyâz (r.a.), sahabeden Hz. Sa’saa (r.a.)’yı şehrin valiliğine getirmiş ve içlerinde sahabelerin de bulunduğu 500 kişilik bir süvari birliğini onun emrine vererek fetihlere devam etmek üzere Diyarbakır’dan ayrılmış. Fetih esnasında şehit düşen ve fetih sonrasında şehrin güvenliği ve irşadı için Diyarbakır’da kalarak vefat eden sahabe nesli dolayısıyla, Diyarbakır’da pek çok sahabe bulunmakta.
Diyarbakır Müftülüğü’nce hazırlanan eserde; Hz. Süleyman Camii şehitliği ile beraber toplam 8 ayrı yerde bulunan sahabe kabir ve türbeleri hakkında bilgi verilmiş ve 32 Sahabe-i Kiram’ın medfun oldukları yerler ayrı ayrı zikredilmiş.
Eserin “Evliya Türbeleri” bölümünde ise Diyarbakır il genelinde bulunan Osmanlı devlet adamları ve evliyanın medfun olduğu 69 türbe ve buralarda medfun kişiler hakkında bilgiler verilmiş. Ayrıca kitabın “Havra ve Kiliseler” başlığı altında da il genelinde bulunan 2 havra ve 8 kilisenin tarihi ve bugünkü durumu hakkında bilgiler aktarılmış.
Esere sahip olmak için, Diyarbakır Müftülüğü; Tel: 0412 - 234 69 50 – 233 23 34
e-mail: [email protected]