Geçen haftaki yazımızda da belirttiğimiz gibi AB’nin kuruluşu, fiili olarak 1952’de imzalanan Paris Anlaşması’na (Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu) dayanmaktadır. Kurucu üyeler; Fransa, Almanya, Belçika, İtalya, Hollanda ve Lüksemburg devletleridir. AB bugün 27 üyeye sahiptir. Bunların dışında dört ülke de “aday” durumundadır: Hırvatistan, Makedonya, İzlanda ve TÜRKİYE. Bu ülkeler topluluk müktesebatı ve uygulama şartlarının kabul edildiği, konuşulduğu, izlendiği dönem olan “katılım müzakereleri” sürecini yaşamaktadırlar. Tam üyeliğe kabulün ne zaman gerçekleşeceği belli değildir. (Kanımca bu konuda en şanssız ülke Türkiye’dir. Bu arada belirtmek gerekiyor ki ülkemizde AB’ye katıl-a-mamayı şans olarak gören hatırı sayılır bir nüfus da mevcuttur.)
GENİŞLEME SÜRECİ:
Birinci halka, 1973: İngiltere, İrlanda, Danimarka.
İkinci halka, 1981: Yunanistan.
Üçüncü halka, 1986: İspanya, Portekiz.
Dördüncü halka, 1995: İsveç, Finlandiya, Avusturya.
Beşinci halka, 2004: Slovakya, Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Letonya, Estonya, Litvanya, Malta, Polonya ve Kıbrıs (Rum Kesimi).
Altıncı halka, 2007: Romanya, Bulgaristan.
(Aslında Türkiye’nin bugün, katılım konusunda alabildiğine yaşadığı zorlukları, bir ölçüde de olsa diğer bazı ülkeler de yaşamıştır. Mesela; İngiltere, iki defa Fransa Devlet Başkanı De Gaulle tarafından veto edilmiştir. Ancak, konunun gerçek uzmanlarından Prof.Dr. Haluk Günuğur’un ifadesiyle, “bıkıp usanmadan ve de utanmadan” yeniden ve yeniden yaptığı başvurularla topluluğa kendini kabul ettirebilmiştir.)
AB’YE KATILIM KRİTERLERİ:
1993’de Kopenhag Konseyi’nde (zirve) belirlenmiştir.
¥ Siyasi Kriterler: Demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü ve azınlık haklarını güvence altına alan kurumsal yapılanmaya gitmek. (Bu kriterler tam üyelik başvurusu için ön koşuldur.)
¥ Ekonomik kriterler: AB içerisinde rekabete dayanabilecek bir piyasa ekonomisine sahip olmak, parasal birliği güçlendirmek, Euro’ya geçmek.
¥ AB Müktesebatı’nın kabulü: Tam üyelikten kaynaklanan siyasi-ekonomik-parasal tüm yükümlülüklere uyum yeteneği göstermek, müktesebatı benimsemek, bunu iç hukuka aktarmak ve uygulamak.
1995’de Madrid Konseyi’nde; Mevzuata uygun idari ve adli yapılanmaya gitmek, mevzuatı etkin biçimde uygulamak,
1999’da Helsinki Konseyi’nde; AB’ye katılacak ülkelerin sınır uyuşmazlıklarını halletmek için her türlü çabayı göstermek kararları alınmıştır.
KATILIM ÖNCESİ HAZIRLIKLAR
Katılım Ortaklık Belgesi; Aday ülkenin hazırlık aşamasında atması gereken somut adımları, gerçekleştirmesi gereken yasa reformlarını belirleyen bir yol haritasıdır. Bunlar Avrupa Komisyonu’nca hazırlanır. Aday ülkeler de bu belgelere göre ulusal programlarını hazırlar, uyum çalışmalarını yürütürler. Avrupa Komisyonu’nun her yıl hazırladığı aday ülkelerin müzakere veya adaylık sürecinde kaydettiği gelişmeleri içeren “İlerleme Raporu’na” göre bu çalışmalar güncellenir. (Mesela; Hırant Dink davası ya da Şemdinli Savcısı diye tanınan Ferhat Sarıkaya dosyası bu raporlarda yer alabilir.)
Eşleştirme; AB müktesebatındaki bir bölümün, idari yapılanmalarla birlikte aday ülkelere uyarlanması, bunu gerçekleştirmek için ilgili uzmanların bir araya gelmesi ve uygulamaların benzeştirilmesi çalışmalardır.
Bu arada, AB müktesebatının benimsenmesini kolaylaştırmak üzere yapılacak yatırımlar için Avrupa Yatırım Bankası devreye sokulmuştur.
Topluluk Programları; Üye ülkeler arasında işbirliğini teşvik eden (tam üyelik için 35 bölümden oluşan) AB müktesebatını benimseme faaliyetlerini kapsar. Bunun için aday ülkelere teknik destekler sağlanır. AB’nin ortak politikaları doğrultusunda faaliyet gösteren bağımsız ajanslar, mesela; eğitim, sağlık, kültürel gelişim, teknoloji, ARGE çalışmaları, KOBİ’ler, hukuk, sosyal politikalar vs. alanlarında aday ülkelere yardımcı olurlar.
KATILIM MÜZAKERELERİ
Kopenhag’ın siyasi kriterlerini yerine getiren aday ülkenin hangi şartlarda AB üyesi olabileceğini belirten, bu çerçevede, o ülkenin altyapısını tam üyeliğe hazırlayan çalışmalardır. Bu süreci, aday ülkeler adına Bakan seviyesinde temsilciler ile AB adına Bakanlar Konseyi tarafından oluşturulan çalışma grupları, AB daimi Temsilciliği Müsteşarlığı yürütür.
Bu çalışmalarda 35 müzakere başlığı vardır: Malların serbest dolaşımı, kişilerin serbest dolaşımı, iş kurma serbestliği, sermayenin serbest dolaşımı, kamu alımları, şirketler hukuku, rekabet politikası, mali hizmetler, mali kontrol, bilgi toplumu ve medya, tarım ve kırsal kalkınma, balıkçılık, vergilendirme, enerji, çevre, bilim ve araştırma, yargı ve temel haklar, gümrük birliği, dış güvenlik ve savunma politikaları...
Neticede bu müzakere sonuçları bir katılım taslağı haline getirilerek Avrupa Konseyi’ne sunulur. O da bunu Avrupa Parlamentosu’na iletir. Katılım anlaşmasının yürürlüğe girmesi için üye ve aday ülkelerin parlamentoları ya da halk tarafından (referandum) kabul edilmesi gerekir. (Bunun tek istisnası Kıbrıs Rum Kesimi’dir. Karar Kıbrıs’ın kendi içinde onaylanmadan gerçekleşmiştir!)
AB ENTEGRASYON BİÇİMLERİ
¥ Serbest Ticaret Bölgeleri: Belirlenen özel bölgelerde, ticaret sınırlamaları, gümrük vergileri üye ülkelerce üretilen mallar için sıfırlanır. Ancak üye olmayan bir ülkeden alınan mallar başka bir ülkeye ihraç edilmeye kalkışılırsa sınırlamalar başlar.
¥ Gümrük Birliği: Üye ülkeler arasında, bütünüyle gümrük vergileri kaldırılır. Diğer ülkelere karşı ortak gümrük tarifesi uygulanır. Bu yetki için uluslarüstü bir güç-merci kurulmuştur.
¥ Ortak Pazar: İşçi istediği ülkede çalışır. İşveren istediği yerde işletme açar, meslek erbabı dilediği bölgede hizmet verir (1993).
¥ Ekonomik Birlik: Para ve maliye konuları uyumlaştırılır, makroekonomik düzeyde bütünleşme sağlanır.
¥ Siyasal birlik-Tam ekonomik entegrasyon: Ekonomik birliğe ilave olarak ortak dış politika ve ortak ulusal savunma kurulur.
Kısmetse haftaya devam edecek.