“A­lem­le­re rah­met" ola­rak gön­de­ril­miş bu­lu­nan Hz. Pey­gam­ber (s.a.v)'e, Yü­ce Al­lah nez­din­de­ki de­ğe­riy­le mü­te­na­sip hür­met ve ta'zi­mi gös­ter­mek, ge­rek şah­sı­nın, ge­rek­se –baş­ta âl ve as­ha­bı ol­mak üze­re­– de­ğer ver­dik­le­ri­nin hu­ku­ku­nu ko­ru­mak Üm­met için te­mel bir gö­rev­dir. Üm­met-i Mu­ham­med ken­di ara­la­rın­da bu nok­ta­ya son de­re­ce bü­yük bir has­sa­si­yet gös­ter­miş, an­laş­ma­lı (zim­mî/mua­hid) gay­ri­müs­lim­le­rin de bu nok­ta­da ge­rek­li cid­di­yet ve has­sa­si­ye­ti gös­ter­me­si­ni bek­le­miş­tir. Efen­di­miz (s.a.v)'i, O'na gös­te­ril­me­si ge­re­ken hür­met­le bağ­daş­ma­ya­cak tarz­da an­mak, kad­ri­ni ten­kıs edi­ci söz söy­le­mek ve ta­vır ser­gi­le­mek bu bağ­lam­da me­se­le­nin kris­tal­leş­ti­ği ta­vır­lar­dır. Bu­ra­da öl­çü şu­dur: Efen­di­miz (s.a.v) ha­yat­tay­ken han­gi dav­ra­nış­lar­dan in­cin­miş­se, Üm­met'in gö­re­vi, ve­fa­tın­dan son­ra da o dav­ra­nış­la­rın gös­te­ril­me­si­ne müm­kün ol­du­ğun­ca ma­ni ol­mak, gös­te­ri­lin­ce de bu­na kar­şı du­yar­sız kal­ma­mak­tır. Bu dav­ra­nış­la­rın, ta'zir­den sür­gü­ne ve ölü­me ka­dar –fa­ile ve fii­le gö­re de­ği­şe­n– bir di­zi kar­şı­lı­ğı var­dır.

Fran­sa'da­ki olay üze­ri­ne bu me­se­le­nin fık­hî hük­mü ye­ni­den so­rul­ma­ya baş­la­dı. Çok bi­li­nen iki mo­nog­ra­fi (Ta­kiy­yüd­dîn es-Süb­kî'nin es-Sey­fu'l-Mes­lûl'ü ile İbn Tey­miy­ye'nin es-Sâ­ri­mu'l-Mes­lûl'ü) ya­nın­da Fı­kıh ki­tap­la­rın­da da Efen­di­miz (s.a.v)'e ha­ka­re­tin hük­mü ko­nu­sun­da de­tay­lı bil­gi mev­cut. Mad­de­ler ha­lin­de özet­le­ye­cek olur­sak

1. Efen­di­miz (sa.v)'e ha­ka­ret an­la­mı ta­şı­yan fi­il, bir Müs­lü­man­dan, "O'na ezi­yet kas­dıy­la" sa­dır olur­sa, bu­nun "kü­für" ol­du­ğun­da ve fa­ili­nin öl­dü­rü­le­ce­ğin­de ic­ma var­dır.1"

Bu­ra­da­ki "O'na ezi­yet kas­dı" kay­dı­nın se­be­bi şu­dur: Ki­mi za­man bir fi­il­de O'na ha­ka­ret an­la­mı bu­lun­mak­la bir­lik­te "ezi­yet" kas­dı ol­ma­ya­bi­lir. Söz ge­li­mi İfk ha­di­se­sin­de söy­len­ti­le­re ka­na­rak Efen­di­miz (s.a.v)'i ve Hz. Ai­şe (r.an­ha) va­li­de­mi­zi in­ci­te­cek söz­ler söy­le­miş olan Has­sân b. Sâ­bit, Mis­tah b. Üsâ­se, Ham­ne bt. Cahş (r.an­hum) gi­bi sa­ha­bî­ler hak­kın­da yu­ka­rı­da­ki hük­mün ic­ra edil­me­di­ği ma­lum­dur.2

2. Efen­di­miz (s.a.v) hak­kın­da söv­gü ya da alay ifa­de­le­ri kul­lan­ma­nın kü­für ol­du­ğun­da da ic­ma var­dır.3 Zi­ra bu ta­vır­la­rın da O'na gös­te­ril­me­si ge­re­ken ta'zim ve hür­met­le bağ­daş­ma­ya­cak bir ta­vır ola­rak "kad­ri­ni ten­kıs" an­la­mı içer­di­ği izah­tan va­res­te­dir.

3. Bu­ra­ya ka­dar söy­le­nen­ler, mü'min­ken söz ko­nu­su fii­li iş­le­mek su­re­tiy­le din­den çık­mış /ir­ti­dat et­miş olan kim­se­ler hak­kın­da­dır. Bu fii­li iş­le­dik­le­ri ke­sin ola­rak is­pat­lan­dık­tan son­ra, ço­ğun­lu­ğu teş­kil eden ule­ma­ya gö­re bu ki­şi­ye ön­ce tev­be tek­lif edi­lir. Tev­be eder­se bı­ra­kı­lır; et­mez­se öl­dü­rü­lür.4

(Bu cüm­le­den ola­rak mo­dern dö­nem­de "İs­lam'ın mo­der­ni­zas­yo­nu" pro­je­le­ri çer­çe­ve­sin­de  "mür­te­din kat­li"nin tar­tış­ma gün­de­mi­ne ge­ti­ril­di­ği ma­lum. Bu me­se­le­yi müs­ta­kil bir ya­zı­ya bı­ra­ka­rak de­vam ede­lim.)

4. Bu fi­il­ler, İs­lam ül­ke­sin­de Müs­lü­man­la­rın ema­nı/gü­ven­ce­si al­tın­da ya­şa­yan zim­mî/müs­te'men­ler­den sa­dır ol­du­ğun­da Mâ­li­kî ve Han­be­lî mez­hep­le­ri­ne gö­re bu fii­li iş­le­yen zim­mî/müs­te'men, zim­met ak­di­ni tek ta­raf­lı son­lan­dı­rıl­mış sa­yı­lır. Bu,  İs­lam ül­ke­si­nin ona ver­di­ği can, ma­l… em­ni­ye­ti­ni oto­ma­tik ola­rak or­ta­dan kal­dı­ran bir fi­il­dir. Do­la­yı­sıy­la ema­nın kalk­ma­sı, öl­dü­rül­me­si an­la­mı­na ge­lir.5

Bu me­se­le hak­kın­da Şâ­fi­î mez­he­bi­nin hük­mü de di­ğer­le­ri gi­bi­dir. İmam es-Süb­kî, yu­ka­rı­da adı ge­çen ese­rin­de, Şâ­fi­î mez­he­bi­nin gö­rü­şü­nü uzun alın­tı­lar­la de­tay­lı bir şe­kil­de tah­kik et­miş­tir. Bu­na gö­re zim­mî/müs­te'men, her ne ka­dar bu fii­liy­le zim­met ak­di­ni boz­muş sa­yıl­ma­sa da, bu, öl­dü­rül­me­ye­ce­ği an­la­mı­na gel­mez. Aça­cak olur­sak: Şâ­fi­î mez­he­bi­nin mu­hak­kık ule­ma­sı mez­he­bin gö­rü­şü ola­rak şu hük­mü tak­rir et­miş­tir: Zim­met eh­lin­den, hadd ce­za­sı­nı ge­rek­ti­ren bir fi­il sa­dır ol­du­ğun­da bu­nun­la zim­met ak­di bo­zul­muş ol­maz. An­cak bu, o kim­se­ye hadd ce­za­sı­nın uy­gu­lan­ma­ya­ca­ğı an­la­mı­na gel­mez. Bir fii­lin zim­met ak­di­ni bo­zup boz­ma­ma­sı ile o fii­lin ce­za­î mü­ey­yi­de­si­nin uy­gu­lan­ma­sı bir­bi­rin­den fark­lı şey­ler­dir. Do­la­yı­sıy­la Efen­di­miz (s.a.v)'e ha­ka­ret fii­liy­le zim­met ak­di or­ta­dan kalk­ma­sa da, bu fii­lin ge­rek­tir­di­ği hadd ce­za­sı uy­gu­la­nır.6

Ha­ne­fî­le­re ge­lin­ce, İmam Ebû Ha­nî­ife ve as­ha­bı –ki İmam es-Sev­rî ve as­ha­bı da ay­nı gö­rüş­te­di­r– Efen­di­miz (s.a.v)'e ha­ka­re­tin zim­met ak­di­ni bo­zan bir hu­sus ol­ma­dı­ğı gö­rü­şü­nü be­nim­se­miş­ler­dir. Zi­ra esa­sen zim­met eh­li­nin inan­cı Al­lah Tea­la'nın ve Re­su­lü'nün ra­zı ol­ma­ya­ca­ğı te­mel­le­re da­yan­mak­ta­dır.

Bir son­ra­ki ya­zı­da de­vam ede­lim.

1 Bkz. Takiyyüddîn es-Sübkî, Fetâvâ, II, 573.

2 Bkz. es-Sübkî, es-Sârimu'l-Meslûl, 135.

3 İbnu'l-Münzir, Kitâbu'l-İcmâ’, 174; es-Sübkî, A.g.e., a.y.

4 es-Sübkî, es-Sârimu'l-Meslûl, 215 vd.

5 Kadı Iyâd, eş-Şifâ, II, 263 vd.; İbn Teymiyye, es-Sârimu'l-Meslûl, II, 468 vd.

6 Bkz. es-Sübkî, es-Sârimu'l-Meslûl, 240 vd.