Dünyayı sarsan bu krizi patlatan ve birçok bankanın batmasına yol açan başlıca sebep ne idi? Ev kredileri ve petrol, metal gibi emtia üzerinden üretilen spekülatif yatırım enstrümanları, yani zehirli varlıklar idi, değil mi? Devasa bankaları cüceleştiren, devletleri mali sisteme yüzmilyarlarca dolar para aktarmak zorunda bırakan, yatırım bankalarının ve fonlarının bir anda sıfırı tüketmesine yol açan bu zehirli varlıklar hâlâ sistemden tam olarak temizlenemedi. Lakin, kriz etrafı kavururken kıpırtısız kalan global emtia spekülatörleri, ortalık biraz durulur gibi olunca yine eski alışkanlıklarına rücu ettiler. Fiyat seviyesi gerçek arz ve talebe göre oluşması gereken petrol, krom gibi emtianın fiyatlarını, abartılı beklentiler oluşturmak suretiyle ve vadeli işlemler üzerinden yine speküle etmeye başladılar. Bir ay öncesine kadar 50-55 dolar civarında olan petrolü -tüketimde bir artış olmamasına rağmen- bir anda 77 dolara kadar fırlatıp sonra da 66 dolara indirdiler.
***
Vadeli emtia piyasaları, hammadde kullanıcılarının ilerideki vadede oluşabilecek fiyat ve miktar risklerine karşı kendilerini korumaları -hedging- için vardır. Ama o hammadeleri hiç kullanmayan ve kullanmayacak milyonlarca yatırımcı, sırf fiyat değişimlerinden para kazanmak için vadeli emtia kontratları alıp satarsa, ne fiyat istikrarı olur, ne de serbest piyasa...Elindeki birikimi değerlendirmek isteyen bir yatırımcının üç ay vadeli Brent tipi petrol alması, iktisadi rasyonaliteyle izah edilebilir mi?
***
Spekülatörler belli ki gereken dersi almamışlar. Gayrimenkul piyasası biraz toparlanınca herhalde yeni mortgage bonoları üretmekten geri kalmayacaklardır. Bir de kredi sigortalarını canlandırıp CDS’lere gaz verirlerse, eski finansal cambazlıklar yeniden başlar herhalde! Peki bütün dünya bu krizin içine neden yuvarlandı?