16 - 19 Şu­bat 2015 ta­rih­le­rin­de Azer­bay­can 

Ba­kü­’de eşim Ay­şe Ga­ri­p’­le bir­lik­tey­dik. TC. Eği­tim Mü­şa­vi­ri Ab­dul­ga­fur Bü­yük­fı­rat dos­tu­mu­za, kıy­met­li eş­le­ri Emi­ne ha­nı­me­fen­di kar­de­şi­me ve Tİ­KA yet­ki­li­le­ri olan Mus­ta­fa Ha­şim Po­lat  (Ba­kü Prog­ram Ko­or­di­na­tö­rü) ile İs­ma­il Gür­lek (Ba­kü Prog­ram Ko­or­di­na­tör Yar­dım­cı­sı) kon­fe­rans çağ­rı­la­rı için te­şek­kür edi­yo­rum. “İ­ki dev­let bir Mil­le­t” an­la­yı­şın­da mu­hab­bet et­ti­ği­mi­zi ifa­de ede­lim. Sa­bi­ha Gök­çe­n’­den Azer­bay­can uça­ğı­na bin­di­ği­miz­de yü­re­ğim li­se­li yıl­la­rı­mız­da marş ola­rak öğ­ren­di­ği­miz, yük­sek ses­le söy­ler­ken ağ­la­dı­ğı­mız Ah­met Ce­va­d’­ın “Çır­pı­nır­dı Ka­ra­de­ni­z” şii­ri di­lim­den düş­me­di. “Çır­pı­nır­dı Ka­ra­de­ni­z” in söz­le­ri 15 Ka­sım 1914 de Os­man­lı­nın I. Dün­ya sa­va­şı­na ka­tıl­ma­sı­nı bü­yük bir he­ye­can­la iz­le­yen Azer­bay­ca­n’­ın Mil­li Şai­ri Ah­met  Ce­vad ta­ra­fın­dan ya­zıl­mış­tır.  

1918 yı­lı­nın baş­la­rın­da ün­lü Azer­bay­can bes­te­ci­si ve fi­kir ada­mı Üze­yir  Ha­cı­bey­li ta­ra­fın­dan Nu­ri Pa­şa ko­mu­ta­sın­da­ki Türk Or­du­su­nun Azer­bay­can Türk­le­ri­ni soy­kı­rım­dan kur­tar­mak ama­cıy­la Azer­bay­ca­n’­a gön­de­ril­me­si ne­de­niy­le bes­te­len­miş­tir.

“Çırpınırdı  Karadeniz

Bakıp  Türk’ün bayrağına

Ah  ölmeden  bir görseydim

Düşebilsem  toprağına

Sırmalar  sarsam  koluna

İnciler  dizsem  yoluna 

Fırtınalar dursun yana

Yol ver Türk’ün bayrağına

Türkistan’dan esen yeller

Şimdi  sana selam söyler

Vefalı Türk geldi yine

Selam sana Türk’ün bayrağına

Kafkaslardan aşacağız

Türklüğe şan katacağız

Türk’ün şanlı bayrağını

Turan ele asacağız”

İlk de­fa Ba­kü­’ye, 2005 yı­lın­da Mec­lis­te ol­du­ğum dö­nem­de,  Ye­rel Se­çim­ler­de ül­ke­mi­zi tem­si­len “göz­lem­ci­” ola­rak bir gu­rup ar­ka­daş­la git­miş­tim. O gün­ler­den ha­fı­zam­da Ba­kü fo­toğ­raf­la­rı­nın he­men he­men hiç bi­ri­si­nin kal­ma­dı­ğı­nı gör­düm. Ha­va ala­nın­dan iti­ba­ren ye­ni bir dün­ya ken­ti ku­ru­lu­yor. Her ta­raf şan­ti­ye ha­lin­de gö­zü­kü­yor. Gök­de­len­ler di­ki­li­yor. Ta­ri­hi Ba­kü taş­la­rıy­la ya­pı­lan bi­na­lar­da­ki es­te­ti­ği bun­lar­da gör­me­niz ve onay­la­ma­nız müm­kün de­ğil el­bet­te. Şe­hir­ler de­ği­şir­ken, ge­li­şir­ken ta­rih ve ta­rih­ten ka­lan­lar in­san­lı­ğın or­tak mi­ra­sı­dır. 

Bu ne­den­le ta­ri­he za­rar ver­me­den, de­ğiş­tir­me­den mu­ha­fa­za et­me­ye, ko­ru­ma­ya ça­ba har­ca­mak ve ta­di­lat­la­rı­nın ya­pıl­ma­sı­nı sağ­la­mak el­zem­dir. Kıs­men öy­le ya­pıl­dı­ğı­nı gör­dük. Şid­det­li so­ğu­ğa rağ­men boş­luk­lar­da gez­me­ye ça­ba har­ca­dık.  İn­san di­yor ya keş­ke şu bi­na­lar, gök­de­len­ler ol­ma­say­dı, di­kil­me­siy­di, izin ve­ril­me­sey­di di­ye? İs­tan­bu­l’­dan man­za­ra­lar sey­re­der gi­biy­dik. Şeh­re yan­sı­yan bü­tün yol­lar du­var­lar­la (ge­ce­kon­du- ya da şeh­rin es­ki su­re­ti) gö­zük­me­sin di­ye örül­müş. Sı­ra­dan du­var­lar de­ğil bun­lar. Ol­duk­ça ka­lı­cı his­si ve­ren, do­ku­su sur içi­ni an­dı­ran du­var­lar. Siz hız­la yol alır­ken yal­nız­ca du­var ve gök­de­len­le­ri gö­re­bi­li­yor­su­nuz.

İs­tan­bul ve An­ka­ra­’da­ki gök­de­len­le­ri arat­ma­ya­cak dü­zey­de ya­pı­lar oluş­tu­rul­muş. Ba­kü ya­kın za­man­da bü­yük bir dün­ya ken­ti ol­ma­ya ha­zır­la­nı­yor his­si­ni gö­re­bi­li­yor­su­nuz. Bü­yük Kon­gre sa­ray­la­rı, Kül­tür Mer­kez­le­ri, Ope­ra Bi­na­la­rı, Ti­yat­ro Sah­ne­le­ri, Ulus­la­ra­ra­sı Spor Sa­lon­la­rı, Ede­bi­yat Mü­ze­si ve İçe­ri Şe­her (Sur İçi). En dik­ka­ti­mi­zi çe­ken Şe­hit­lik­ler abi­de­si­dir. Tür­ki­ye şe­hit­li­ğiy­le Azer­bay­can şe­hit­li­ği yan ya­na, iç içe du­ru­yor. “İ­ki Dev­let  Bir  Mil­le­t” bu­ra­dan da­ha iyi an­la­şıl­mak­ta­dır. Ge­zi­ler, kül­tü­rel bo­yut­lu olun­ca an­la­mı da­ha çok ar­tı­yor. Bü­tün ha­ya­ta, ifa­de­le­re, bi­na­la­ra, kül­tür bo­yu­tuy­la bak­ma­ya baş­lı­yor­su­nuz. Doğ­ru ba­kış açı­sı bu za­ten. Yüz­yıl­la­rı bi­ze ge­ti­ren de­ğer­ler kül­tü­rel ve sa­nat­sal de­ğer­ler­dir. Kül­tü­rel bi­ri­kim­le­rin, sa­nat­sal üre­tim­le­rin sağ­lan­ma­sı, teş­vik edil­me­si me­kâ­na ve za­ma­na en çok hük­me­de­cek olan­la­rın bun­lar ol­du­ğun­da as­la kuş­ku­muz yok­tur. En ka­lı­cı ya­tı­rım in­sa­na ya­tı­rım­dır. En ka­lı­cı de­ğer kül­tü­re ya­tı­rıl­mış de­ğer­ler­dir.

Ba­kü Türk Ana­do­lu Li­se­si Mü­dü­rü Be­kir Us­lu ho­ca­ma, Ömer Du­rak ve ka­dim dost Hay­ri Ataş ho­ca­ma isim­le­ri­ni sa­ya­ma­dı­ğım ar­ka­daş­la­ra ve sev­gi­li öğ­ren­ci­le­re ça­ba­la­rı ve he­ye­can­la­rı için de te­şek­kür edi­yo­rum. Hay­ri  ve  Ömer kar­deş­le­rim mü­sa­it olan bir va­kit­te İçe­ri  Şe­he­ri gez­dir­di­ler. Ke­yif­len­dik. Gi­dip gö­rül­me­sin­de ec­da­dın mes­cit kı­lı­nan yer­yü­zün­de­ki gay­ret­le­ri­nin coş­ku­su­nu id­rak için önem­li ol­du­ğu­nu ifa­de ede­yim. Ge­zer­ken, gez­di­ği­miz yer­ler­de bı­ra­kıl­mış iz­le­rin yüz­yıl­la­rı için­de ba­rın­dı­ğı­nı gö­rü­yor­su­nuz. İçe­ri Şe­he­re gi­der­ken böl­ge­de­ki her ka­pı­nın iş­le­me­si­nin bir di­ğe­rin­den far­lı es­te­tik an­lam­lar ta­şı­dı­ğı­nı da ifa­de ede­yim.   

Özel­lik­le ge­zil­me­sin­de ya­rar gör­dü­ğüm İçe­ri Şe­he­r’ le il­gi­li bil­gi­le­ri Hay­ri Ataş ho­ca­mın di­lin­den öğ­ren­dik; “Ba­kü İçe­ri şe­he­r’ de­ki Min­ya­tür Ki­tap Mü­ze­si dün­ya­da açı­lan iki min­ya­tür ki­tap mü­ze­sin­den bi­rin­ci­si­dir. Azer­bay­ca­n’­ın meş­hur res­sam­la­rın­dan Ta­hir Sa­la­ho­v’­un kız kar­de­şi Za­ri­fe Sa­la­ho­va ta­ra­fın­dan 2002 yı­lın­da açı­lan mü­ze­nin en­van­te­rin­de 7500’e ya­kın ki­tap var­dır. Bu ki­tap­lar­dan yak­la­şık 5500’ü bu mü­ze­de ser­gi­len­mek­te­dir.

Mü­ze­de dün­ya­nın 71 ül­ke­sin­de ve on­lar­ca fark­lı dil­de ba­sıl­mış min­ya­tür ki­tap­lar ser­gi­len­mek­te­dir. Bu ki­tap­la­rı 1970’li yıl­lar­dan be­ri top­la­yan Za­ri­fe Sa­la­ho­va da­ha son­ra bu mü­ze­yi kur­muş­tur. Mü­ze­de­ki en kü­çük ki­tap Ja­pon­ya­’da ba­sı­lan bir ki­tap olup bo­yut­la­rı 2X2 mi­li­met­re­dir ve 16 say­fa­dan oluş­mak­ta­dır.

Ay­rı­ca mü­ze­de 19. Yüz­yıl­da ba­sıl­mış min­ya­tür bir Ku­r’­an-ı Ke­rim de var­dır. Mü­ze­de­ki ki­tap­lar ara­sın­da dün­ya­nın meş­hur ya­zar ve şa­ir­le­ri­nin ki­tap­la­rı­nın min­ya­tür bas­kı­la­rı var­dır.”

Ba­kü Türk Ana­do­lu Li­se­miz­de 2, Hu­da­yi Vak­fı Üni­ver­si­te öğ­ren­ci­le­ri­ne 1 ve Ha­zar Üni­ver­si­te­sin­de Aka­de­mis­yen dost­lar­la 1 fas­lı mu­hab­bet­le bir­lik­te 4 kon­fe­rans ger­çek­leş­tir­miş ol­duk. Azer­bay­ca­n’­da 20 yı­lı aşan bir sü­re­dir hiz­met­le­ri de­vam eden­Hü­da­yi Vak­fı mün­te­sip­le­ri­nin gay­ret­le­ri­ni gör­dük. Ah­met Te­cim be­ye­fen­di­nin ve eki­bi­nin gay­ret­li ça­lış­ma­la­rıy­la der­gi­ler ya­yın­la­nı­yor, ki­tap­lar ter­cü­me edi­li­yor. Genç­ler ara­sın­da ki ün­si­ye­tin ku­rul­ma­sı­na, kar­deş­li­ğin an­cak ve an­cak iman­la bü­yü­ye­bi­le­ce­ği­ne olan ça­ba­la­rı gö­ze çar­pı­yor. Bu ne­den­le­dir ki Os­man Nu­ri Top­baş ho­ca­mı­zın Ba­kü­’ye gi­diş ge­liş­le­ri­nin de ek­sik ol­ma­dı­ğı göz­le­ne­bi­li­yor.

Be­nim gi­der­ken gö­tür­dü­ğüm “Gün­le­rin izi – Her­kes İçin­de­ki Dün­ya Ka­dar­dır – Sır Mek­tup­la­rı –  “Ye­di Bil­ge­” Ye­di Gü­zel Ada­m” ki­tap­la­rı­mı ora­da bı­ra­kır­ken “Ka­ra­bağ (So­ru­lar ve ger­çek­ler)” ki­ta­bı, “Me­de­ni­ye­ti­mi­zin Kan­dil­le­ri­” (Se­yid Yah­ya eş-Şir­va­ni el-Ba­ku­vi­nin) ru­ha­ni­ye­ti­ne has­re­dil­di­ği­ni öğ­re­ni­yo­ruz. İçe­ri Şe­he­r’­de­ki Şeyh Yah­ya Ba­ku­vi­’yi zi­ya­ret­te al­dı­ğı­mız ma­ne­vi ko­ku­nun unu­tul­ma­ya­cak ha­tı­ra­la­rı­mı­zı süs­le­di­ği­ni de iti­raf et­me­li­yim. Ma­şal­lah di­ye­rek “İr­fan, Te­bes­süm ve Bi­zim Ai­le­” der­gi­le­ri de önem arz edi­yor. Özel­lik­le “Kar­deş Yar­dı­mı­” 1917 yı­lın­da ya­yın­lan­mış tek sa­yı­lık bir der­gi de bi­zim­le bir­lik­te Tür­ki­ye­’ye ge­li­yor. Bir Yah­ya Şir­va­ni Ro­ma­nı ola­rak ya­yın­la­nan “Bin Ge­mi­ye­” Fir­devs Ka­pu­sı­zoğ­lu ile Li­se­li de­li­kan­lı olan Tay­yar Şe­ri­f’­in im­za­la­dı­ğı “Se­nin Söz pa­yı­n” şi­ir ki­ta­bı da sı­ca­cık ısı­tı­yor içi­mi. Ba­kü Türk Ana­do­lu Li­se­si 20 ya­şın­da “Se­he­r” der­gi­si ise 1. sa­yı­sıy­la Ba­kü­’den İs­tan­bu­l’­a ve ora­dan da Ça­nak­ka­le hat­tı­na doğ­ru yel­ken aç­ma­yı sür­dü­rü­yor. “Kü­re­sel­le­şen Kal­kın­ma­” (Bir Eleş­ti­ri) ki­ta­bıy­sa Tİ­KA Ba­kü p­rog­ram Ko­or­di­na­tö­rü Mus­ta­fa Ha­şim Po­la­t’­a ait.

 Gö­rü­nen o ki bir Ba­kü ya­zı­sı­na da­ha ih­ti­yaç var.